Aan tafel, tijdens de sabbatsviering, komen bij de ouderen herinneringen aan vroeger naar boven. Ze vertellen over de ooit zo levendige Joodse gemeenschap in Akkerman. Ze deden boodschappen bij Joodse winkels, ze prijzen de Joodse kinderarts van vroeger, glimlachen gelukzalig over de eigen jaren als docent op een Joodse school en zien de beelden van het park waar Joden elkaar ontmoetten weer voor zich.

Van dit Joodse leven, met synagogen en Joodse ziekenhuizen en opleidingen, is niets meer over. Rabbijn Michail Bratslavski (47) vertelt op straat, vlak voor de sabbatsviering, dat Akkerman begin twintigste eeuw 28.000 inwoners telde, onder wie 5000 Joden. Ze werden vermoord tijdens pogroms onder de Russische tsaar Nicolaas II of later tijdens de Tweede Wereldoorlog, of ze emigreerden zodra de grenzen van de Sovjet-Unie eind jaren tachtig, begin jaren negentig opengingen. Ze gingen zo snel mogelijk weg uit een rijk vol antisemitisme. Nu wonen er nog 300 joden in Akkerman, schat Bratslavski.

Stille getuigen van het leven van vroeger zijn er nog wel. Op de Joodse begraafplaats buiten het centrum liggen de Joden die Akkerman kleur gaven. Midden in de stad valt de synagoge op met haar rode bakstenen. Het vervallen gebouw wordt niet meer gebruikt en kwijnt weg. Struiken groeien door de kozijnen zonder ramen, verf van de binnenmuren bladdert af en de vloer ligt soms bezaaid met stukken steen.

Het gezang en gepreek tijdens sabbat vindt nu plaats in een ruimte verstopt achter een kapperszaak en een makelaars- en advocatenkantoor. Binnen hangt de vlag met blauwe davidster aan de mintgroene muur. Rabbijn Bratslavski spreekt deze avond voor dertien mensen. Hij doet dit zo bevlogen dat zijn keppeltje voortdurend van zijn hoofd glijdt.

Bratslavski probeert de Joodse gemeenschap nieuw leven in te blazen. Vier jaar geleden zocht hij een stad waar hij rabbijn kon zijn en dacht hij dat Akkerman met haar Joodse verleden weleens een vruchtbare bodem zou kunnen zijn voor zijn woorden. En hij maakt vorderingen. Toen hij hier neerstreek, kwamen op de eerste sabbatsviering drie mensen af. Op straat spreekt hij mensen met een Joods uiterlijk aan en probeert hij hen bewust te maken van hun identiteit. Maar hij merkt dat ze bang zijn om voor hun afkomst uit te komen. Voor hen is het donkere verleden nooit ver weg.

Roeslan Nazartsjoek (21) kreeg dit van dichtbij mee, vertelt hij tijdens de lunch. Vorig jaar bezocht hij zijn grootmoeder, die buiten Akkerman woont, om zijn familiegeschiedenis te achterhalen. Toen ontdekte hij zijn Joodse wortels. Zijn oma had die altijd verzwegen nadat tijdens de Tweede Wereldoorlog haar vader was vermoord. Dit trauma draagt ze de rest van haar leven met haar mee. Ze heeft haar woonadres niet doorgegeven aan de gemeente uit angst dat ze op een dag bij haar aankloppen omdat ze Joods is. Nu is haar kleinzoon Roeslan op zoek naar zijn Joodse identiteit en van plan om naar Israël te vertrekken.

Antisemitisme bestaat nog altijd, stelt Bratslavski vast. Hij rijdt naar een monument aan de rand van een open veld. De plek waar tijdens de Tweede Wereldoorlog 600 Joden werden vermoord. In januari is het gedenkteken deels vernield. Dat gebeurde op de dag na de Holocaustherdenking. Wie erachter zaten? Bratslavski weet het niet. Een van de beruchte ultranationalistische Oekraïense bewegingen? „Het kan iedereen zijn”, stelt de rabbijn bitter vast. „In tijden van oorlog en crises krijgen Joden de schuld.”

Hij toont zich opgetogen door in zijn ogen voorbestemde ontwikkelingen. De weg aan het pand van de sabbatsviering werd door de-communisering omgedoopt tot de Jodenstraat. De eigenaar van de ruimte zelf blijkt Joods te zijn. Een paar deuren verderop woonde een rabbijn. Het kan volgens Bratslavski geen toeval zijn: het Joodse leven keert terug in Akkerman.

serie Akkerman in Akkerman

Dit is het laatste deel in een serie over medewerker Floris Akkerman in de Oekraïense stad Akkerman.