Het besluit komt niet als een verrassing, want de Europese Commissie, het dagelijks EU-bestuur, had gevraagd om zo’n maatregel. Het Nederlandse kabinet heeft in april bezuinigingen aangekondigd om reeds dit jaar onder de 3 procent te komen. Minister Zalm van Financiën heeft eerder al gezegd dat hij met Prinsjesdag maatregelen voor 2005 aankondigt.

Dinsdagavond hadden de ministers van de twaalf eurolanden Nederland al geprezen om de snelle aanpak van het tekort. Woensdag herhaalde de Oostenrijkse minister Grasser zijn complimenten. „Iedereen kan wel een jaartje door de 3 procent heen schieten. Zoals Nederland ermee omgaat, zo hopen we ook dat andere landen dat doen.”

Zalm erkende dat Nederland mogelijk ook dit jaar boven de 3 procent uitkomt. „We hebben 2,9 geraamd, dus dat risico bestaat altijd.” Hij benadrukte dat 2005 het jaar van de waarheid is. Dan moet het tekort onder de 3 liggen. „Een marge van 0,1 is niet genoeg”, zei hij. Welk geraamd tekort hij wel aanvaardbaar vindt, wilde hij niet zeggen. Zalm is nog op zoek naar 750 miljoen voor volgend jaar. Als Nederland helemaal geen maatregelen zou hebben genomen, was het tekort dit jaar 3,5 procent en volgend jaar 3,3 procent.

Nederland moet zich als euroland houden aan de afspraken in het zogeheten stabiliteitspact. Dat schrijft voor dat het tekort op de begroting onder de 3 procent moet blijven. Nederland heeft er jarenlang op gehamerd dat landen zoals Frankrijk en Duitsland zich ook aan de afspraken zouden houden. Begin dit jaar bleek echter dat Nederland zelf de grens heeft overschreden. Bij nadere berekening was het tekort over 2003 uitgekomen op 3,2 procent van het bruto binnenlands product. Daarop zette de Commissie in Brussel een procedure in gang.

Als alle maatregelen die Zalm in het vooruitzicht heeft gesteld worden uitgevoerd, hoeft Nederland niets extra’s te doen om te voldoen aan de aanbevelingen die de EU-ministers woensdag hebben gedaan. Maar als uiterlijk in oktober blijkt dat de bezuinigingen onvoldoende zijn, dreigt een boete van ongeveer 1 miljard euro.

De vraag is of die boete ooit wordt opgelegd. Frankrijk en Duitsland waren vorig jaar al aan de beurt voor een straf, maar die wisten ze te ontwijken. De boete is geen automatisme, maar moet worden goedgekeurd door de EU-ministers. Overigens loopt er momenteel een zaak bij het Europees Hof omdat de Commissie vindt dat de ministers niet zomaar kunnen besluiten geen boete op te leggen.