Een boottochtje op de Rijn op zaterdagavond, met zijn twee kinderen, echtgenote en een vriend, verloopt kalm en zonder bijzonderheden, tot visser Jelle Grintjes om 19.10 uur iets aan de hengel voelt trekken. Hij heeft, merkt hij al snel, een monsterlijk grote vis aan de lijn. Zo groot en sterk zelfs dat de vis hen de halve Rijn over weet te trekken, en dat vier uur lang. Zo zegt de visser een dag later tegen RTL Nieuws: „Het was alsof je vastzat aan vijf zakken cement.” Pas na een worsteling van vier uur, inmiddels in het donker, weet hij de vis naar een strandje te slepen. Daar komt het meetlint erbij: 1,79 meter, 7 centimeter langer dan hijzelf. Gewicht: 50 kilo, omvang: 78 centimeter. De foto’s, met zijn twee glunderende zoontjes erbij, zijn het bewijs. Grintjes noemt het de vangst van zijn leven, temeer omdat hij in dertig jaar hobbyvissen naar eigen zeggen „haast nooit iets ving.” Op internet kwamen er ook enkele afkeurende reacties op het bericht, van mensen die de sportvisserij een wreed bedrijf vinden.

De familie Grintjes had een ontmoeting met de grootste inheemse zoetwaterroofvis van Nederland. Een soort die tot de verbeelding spreekt door het formaat, de grote kracht en de verborgen leefwijze. De meerval is al 5500 jaar thuis in de trage, brede laaglandrivieren van de Nederlandse delta, en kwam eeuwenlang overal in de Lage Landen voor. Dat blijkt uit botopgravingen. Hij jaagt ’s nachts, overdag ligt hij op de bodem.

Oer-Nederlands

In de jaren 50 was de Europese meerval (Siluris glanis) in Nederland bijna uitgestorven. In het stilstaande water van de Westeinder en Kager Plassen en in de Ringvaart van de Haarlemmermeer overleefden, en leven nog steeds, 1700 inheemse, oer-Nederlandse exemplaren. Deze restpopulaties staan waarschijnlijk genetisch op zichzelf. Uitzettingen van nieuwe meervallen zijn op die locaties dan ook verboden.

Na uitzettingen elders in Nederland, in Rijn en Maas, duikt de ”val” of ”visduivel” , zoals zijn bijnamen luiden, steeds vaker in de grote rivieren op. Verspreidingsonderzoeken laten een sterke uitbreiding zien, die lange tijd halt leek te houden bij de drie noordelijke provincies, maar daar is de meerval inmiddels bezig met een inhaalslagje. In 2004 is de soort van de Rode Lijst gehaald. Sinds maart 2012 mag je erop vissen, mits je de vangst direct terugzet in hetzelfde water. En er is een groot onderwateronderzoek uitgevoerd in de Maas, met behulp van akoestische meters en het aanbrengen van ”tags”, labels met informatie op vinnen van gevangen meervallen.

Dit onderzoek, compleet met een heus Meerval Meldpunt, leverde wat meer informatie op over de verborgen leefwijze. Toen duikers aan het begin van dit onderzoek naar de bodem van de Maas bij Roermond afdaalden, kwamen ze tot hun schrik terecht tussen tientallen meervallen, tussen de 1 en de 2 meter lang, die met hun grote lijven langs hen schuurden. De soort is niet alleen in opmars in Nederland, maar in heel Europa. Dat duidt mogelijk op een verbetering van de waterkwaliteit.

In 1995 zorgden foto’s van een Spaanse meerval van 3 meter voor alarmerende berichtgeving in Nederland: zou dit ook bij ons kunnen? Deskundigen susten de paniek, de ”ideale” omstandigheden in Spanje zouden niet gelden voor Nederland. Hier zou de normale lengte tussen de 50 en de 100 centimeter zijn, met uitschieters.

Big Mama

Het nationaal record staat nu op naam van Big Mama, in 1985 als visje van 20 centimeter uitgezet in de Brabantse Kempervennen. Duikers uit heel Europa weten haar te vinden.

Ze is nu 2,55 meter lang en de groei is er nog lang niet uit, want meervallen kunnen tachtig jaar oud worden. Elders, onder meer in de Maas, zijn vangsten van 2 meter lengte en meer gedaan.

Prooien van de meerval zijn zeelt, brasem, karper, paling en snoekbaars en watervogels. Moeders mooiste is het niet; het lijf is langgerekt, de kop breed en plat, het lichaam bol, de buik dik en de staart lang. De bek telt zes tastdraden. De kleur varieert van donkergroen tot zwart, van onderen zilverig wit.

In de rivieren leven meervallen overdag in diepe kommen met zachte bodem, in het donker gaan ze op jacht.

Dankzij het orgaan van Weber heeft de vis een scherp gehoor: stukjes bot brengen trillingen via de zwemblaas over naar het middenoor. Tast- en geurzin zijn ook scherp, verder krijgt de meerval informatie via het uitzenden van elektrische pulsjes. Vissers lokken de scherphorende vis door op het water te slaan met een zogenaamd ”kwakhoutje” dat verlokkende plokgeluiden maakt. Met twee op elkaar bevestigde lepels schijnt het ook te lukken: de vis is slechtziend. De tandplaten voelen aan als schuurpapier. Snijtanden om vlees te verscheuren ontbreken, de prooi wordt doorgeslikt.

Komkommertijd

De zoetwatergigant is een bekend komkommerdier in het nieuws. Er gaat vrijwel geen zomer voorbij zonder het woord ”monstermeerval” in een krantenkop. Deze categorie dieren duikt op in de media zodra de nieuwsluwe zomer begint. Andere bekende komkommerdieren zijn de wolf, de Veluwse poema, ontsnapte slangen en gevaarlijke insecten.

Omdat deze vis een nachtjager is en de mens niet geldt als prooi (veel te groot), is de meerval in principe ongevaarlijk.

Wereldwijd zijn er 3000 meervalachtigen, waarvan meer dan 1000 soorten giftige stekels kunnen opzetten. Maar die giftige soorten komen in Nederland niet voor. Wel is door vissers in de Duitse deelstaat Saksen-Anhalt in mei 2016 in de buik van een in de Elbe gevangen meerval een mensenhand gevonden. Dat wil zeggen de handbotjes. Het is niet meer te zeggen of deze hand door de vis is afgebeten van een levend en zwemmend mens. Onwaarschijnlijk is dat wel, al zal dat nauwelijks iemand geruststellen.