Toen Jeremy C. Sivits op 8 november vorig jaar celblok 1A van de gevangenis Abu Ghraib binnenwandelde, kon hij niet vermoeden dat het hierop zou uitdraaien. Sivits, een 24-jarige reservist uit het dorpje Hyndman in Pennslyvania (1500 inwoners), verscheen woensdag onder massale mediabelangstelling voor een Amerikaanse krijgsraad in een geïmproviseerde rechtszaal in de ”Groene Zone”, het streng beveiligde Amerikaanse hoofdkwartier in Bagdad. Bijna gelijktijdig werden in de Senaat in Washington drie topgeneraals van het Amerikaanse leger aan de tand gevoeld wegens hun verantwoordelijkheid voor de wantoestanden in Irak.

Sivits, de eerste van zeven soldaten die zich voor de krijgsraad moeten verantwoorden, moest tegen zijn tranen vechten toen voorzitter kolonel James Pohl hem veroordeelde tot een jaar gevangenisstraf, oneervol ontslag uit het leger en degradatie tot gewoon soldaat. „Ik wil mij verontschuldigen”, zei hij, „tegenover het Iraakse volk en de gevangenen, het leger, mijn eenheid, het land, mijn familie. Ik heb iedereen teleurgesteld. Dit ben ik niet. Ik had die gevangenen moeten beschermen. Ik had die foto niet mogen nemen. Ik heb een enorme les geleerd. Je moet opkomen voor wat juist is.”

Het was nochtans zo onschuldig begonnen. Sivits, een techneut wiens taak in Irak eruit bestond om op tijd de generator bij te vullen, zat op 8 november maar wat te niksen toen stafsergeant Ivan Frederick, een andere aangeklaagde, hem vroeg of hij even kon helpen bij het ontvangen van zeven nieuwe gevangenen.

Sivits: „Ik ontfermde mij over een van de gevangenen en escorteerde hem naar de ”hard side”, de zone waar de gevangenen zitten. Toen ik in de buurt kwam hoorde ik specialist Charles Graner luid roepen in het Arabisch. Ik zag dat alle gevangenen op de grond lagen met zandzakken over hun hoofd. Sergeant Javal Davis en soldaat Lynndie England waren op de handen en voeten van de gevangenen aan het stampen, terwijl specialist Sabrina Harman hun identiteit controleerde.”

Graner vroeg Sivits of hij een foto wilde maken met een toestel dat Graner bij zich had. Graner had het hoofd van een gevangene in een houdgreep genomen en deed alsof hij met zijn vuist in zijn gezicht ging meppen. Sivits nam de foto.

Tot zo ver ging de directe betrokkenheid van Sivits bij het misbruik van Iraakse gevangenen, waarvan de foto’s de wereld hebben geschokt. Sivits is de enige van de zeven die, in ruil voor strafvermindering, schuldig heeft gepleit. Hij is de kroongetuige van de militaire aanklager tegen de overige zes beklaagden. Uit voorzorg is hij verwijderd uit de tent waar de anderen zijn opgesloten. Graner, Davis en Frederick werden woensdag officieel in beschuldiging gesteld, maar zij moeten op zijn vroegst op 21 juni voor de rechter verschijnen.

Sivits zal dan opnieuw van de partij zijn als getuige. Maar woensdag vertelde hij al hoe Graner een gevangene zo hard tegen de borst sloeg dat Graner dacht dat hij hem een hartstilstand had bezorgd. Hij beschreef de inmiddels wereldberoemde menselijke piramide van naakte gevangenen. Hij vertelde hoe de gevangenen tegen de muur moesten gaan staan terwijl soldaat Lynndie England „opmerkingen maakte over de omvang van hun geslachtsdelen.” En hoe Graner en Frederick een gevangene dwongen te masturberen, en een andere op zijn knieën lieten zitten tegenover een naakte medegevangene. Dat, zei Sivits, is het moment waarop ik ben weggegaan.

Het is ook het moment waarop specialist Matthew Wisdom binnenkwam. Wisdom was de soldaat die het onderzoek naar de wantoestanden in Abu Ghraib op gang bracht. Hij liep toevallig celblok 1A binnen omdat hij Frederick nodig had. Maar die had het op dat moment te druk met de seksuele handelingen in scène te zetten. „Ik was er misselijk van”, zei Wisdom woensdag, „ik walgde ervan. Ik ben onmiddellijk naar mijn groepsleider gestapt.”

Dat Wisdom dat deed en Sivits niet, is de reden waarom Sivits een jaar in de cel moet. Dat, en het feit dat hij die ene foto heeft genomen.

„Heeft u voorafgaand aan uw vertrek naar Irak een opleiding gekregen over de Conventie van Genève?” vroeg voorzitter Pohl.

Sivits: „Ja.”

Pohl: „Heeft u geprobeerd om er een eind aan te maken?”

Sivits: „Nee.”

Pohl: „Terwijl u wist dat u dat moest doen?”

Sivits: „Ja.”

En dat was dat. Een vrouwelijke advocate die klachten verzamelt over misbruik zei: „We hebben Sivits zien huilen en we hebben Bush sorry horen zeggen. Maar wat wij in de eerste plaats willen is dat al die onschuldigen worden vrijgelaten.” Het Internationale Comité van het Rode Kruis schat dat 70 à 80 procent van de gevangenen in Irak onschuldig is.

Tijdens de krijgsraad betoogden buiten de Groene Zone een honderdtal Irakezen. Ze droegen spandoeken mee met daarop de foto’s van Abu Ghraib. Een van hen, Saddam Salah al-Rawi, droeg uit protest een zandzak over zijn hoofd. Al-Rawi was een van de gedetineerden die in Abu Ghraib werden mishandeld. Hij zat ook onder Saddam al eens in Abu Ghraib. „Ik kan u de littekens tonen van de foltering onder Saddam”, zei hij, „maar littekens vervagen. De vernedering die mij door de Amerikanen is aangedaan, die zal ik nooit vergeten.”