Donald Trump speelde in zijn eerste honderd dagen als president van de VS misschien niet veel klaar, hij wist wel al snel het handelsbeleid een flinke draai te geven. Direct na zijn aantreden zette hij een streep door het bijna voltooide Trans Pacific Partnership (TPP), dat de handelsbarrières tussen elf landen rond de Grote Oceaan had moeten wegnemen. Over de Nafta, de vrijhandelszone van de VS, Canada en Mexico, wil Trump heronderhandelen en met betrekking tot de WTO, de Wereldhandelsorganisatie met 164 aangesloten landen, stelde hij dat de VS de regels moeten kunnen negeren, als dat beter uitkomt. ”America First” betekent voor hem ook dat landen met een groot handelsoverschot met de VS, zoals China en Mexico, geconfronteerd kunnen worden met hoge importtarieven.

Niet alleen de komst van Trump wijst in de richting van toenemend protectionisme. Het naderende vertrek van de Britten uit de EU betekent eveneens een stap terug. En als het aan de Franse presidentskandidaat Marine Le Pen ligt, worden er rond haar land muren opgetrokken die de buitenlandse handel belemmeren. Om over een Frans afscheid van de euro, dat de hele muntunie op losse schroeven zou zetten, maar te zwijgen.

Betekenen deze ontwikkelingen dat de trend van toenemende internationale handel en globalisering van de economie een keerpunt heeft bereikt? Waarschijnlijk niet. Los van dat Trump zijn uitspraken heeft afgezwakt (hij heeft China nodig in het conflict met Noord-Korea), zijn er elders in de wereld diverse oude en nieuwe initiatieven op handelsgebied. Het protectionisme van Trump roept tegenkrachten op.

Azië

Vooral Azië speelt hierin een rol. De Chinese president Xi Jinping gaf enkele dagen voor Trumps inauguratie al aan dat zijn land zich sterk zal blijven maken voor vrije handel en open markten. China geeft hier onder meer inhoud aan met het zogenaamde ”One Belt One Road”-initiatief, een moderne variant van de aloude zijderoute. Met politieke samenwerking en directe investeringen stimuleert China de aanleg en modernisering van havens, spoorwegen en pijplijnen in landen als Sri Lanka, Pakistan en Ethiopië, en zorgt het voor betere verbindingen tussen Europa, Afrika en Azië. Daarnaast speelt China een belangrijke rol in het Regional Comprehensive Economic Partnership (RCEP), dat voorziet in samenwerking tussen de elf Asean-landen (waaronder snelle groeiers als Indonesië, de Filipijnen en Vietnam) en Japan, India, Zuid-Korea en Australië.

Tegelijk is Japan begonnen eerdergenoemd TPP nieuw leven in te blazen. Zonder de VS, maar met Canada en landen in Azië en ook Latijns-Amerika. Want ook in laatstgenoemd continent leeft de wens tot samenwerking. De landen van de Pacific Alliance (Chili, Colombia, Mexico en Peru) willen niet alleen de banden met hun Aziatische handelspartners versterken, maar ook met Mercosur, het handelsblok van Argentinië, Brazilië, Paraguay en Uruguay. Argentinië neemt ondertussen het voortouw bij gesprekken tussen Mercosur en de EU, met als doel een vrijhandelsakkoord. Mexico is met de EU in gesprek om het bestaande handelsverdrag te vernieuwen.

Waar de VS en Groot-Brittannië een stap terugdoen, nemen landen in Azië en Latijns-Amerika het initiatief om belemmeringen zo veel mogelijk te slechten. Vreemd is dat niet. Technologische vernieuwingen brengen met zich mee dat het productieproces van goederen steeds internationaler wordt. Productie wordt niet alleen verplaatst, maar ook opgesplitst, waarbij halffabricaten vaak meerdere grenzen –en soms meerdere keren dezelfde grens– passeren, voordat het eindproduct naar de uiteindelijke afzetmarkt wordt verscheept. Door die complexiteit kunnen importtarieven en andere handelsbarrières ongewenste gevolgen niet of nauwelijks ondervangen, terwijl ze wel leiden tot hogere productiekosten. Het lijkt erop dat men dat elders in de wereld beter begrijpt dan in de VS, waar vrijhandel zo lang hoog in het vaandel heeft gestaan.

De auteur schrijft op freelancebasis over ontwikkelingen in de economie en op de financiële markten.