Granaten, rookbommen, shotguns, een Oekraïense vlag en een kalasjnikov. De beelden van het opgerolde wapendepot zijn indrukwekkend. Ze komen uit het huis van Viktar Danilau. Hij zou lid zijn van het Witte Legioen. Die groep was in de jaren 90 een paramilitaire groepering. Daarna is de groep ondergronds verder gegaan. Het uiteindelijke doel is volgens de regering het bewind van president Aleksandr Loekasjenko omver te werpen.

Dat zou moeten gebeuren met een bloedige coup. Eigenlijk vergelijkbaar met de Maidanprotesten in buurland Oekraïne, waar nationalisten een rol speelden bij het verdrijven van Viktor Janoekovitsj. De Wit-Russische versie van Maidan had op 25 maart moeten beginnen, aldus de staatsmedia.

Onafhankelijke media stellen dat het Witte Legioen in werkelijkheid helemaal niet meer bestaat. De wapens op de foto zouden een verzameling plastic replica’s zijn. „Je ziet duidelijk een gat voor plastic kogels”, meldde het tv-kanaal Belsat. Een blog wijst op beelden van de staatstelevisie waarop een paramilitaire groep te zien is. Op de achtergrond staat echter een bekend regeringsgebouw, wat de suggestie wekt dat het geen ondergrondse groep is.

Diverse Wit-Russische bronnen gaan ervan uit dat de grootse mediacampagne van afgelopen week inderdaad een staaltje propaganda is – het zoveelste, en dit keer „heel slecht uitgevoerd.”

Protesten

Om de situatie te begrijpen, moeten we vijf weken terug in de tijd. Toen gingen duizenden Wit-Russen de straat op om te protesteren tegen het bewind van president Loekasjenko. Hij regeert zijn land op autoritaire wijze in de Sovjetstijl. Op zich is de bevolking daaraan gewend. Maar een nieuwe belasting voor werklozen, in de volksmond ”parasietenbelasting”, viel verkeerd. Officieel beoogt die wet werklozen te stimuleren aan het werk te gaan. Maar er is simpelweg geen werk, dus die wet roept weerzin op.

Protesten tegen de wet werden hard neergeslagen. Beelden daarvan gingen de wereld over. Tientallen demonstranten werden opgepakt en zaten wekenlang in de cel. Daarnaast zijn allerlei oud-leden van het Witte Legioen opgepakt. Zij worden gemarteld in de gevangenis, vertelt Siarhiej Cyslau. Hij was in de jaren 90 leider van het Witte Legioen. De club begon als paramilitaire organisatie. Toen het onmogelijk werd om legaal te bestaan, is men gestopt. Volgens experts zijn oud-leden actief gebleven bij patriottische clubjes en bleven ze elkaar ontmoeten, maar van een echte organisatie was geen sprake meer.

Cyslau denkt dat zijn oude club erbij is getrokken om toekomstige protesten te voorkomen. Het verhaal over een bloedig Maidanscenario moet de bevolking bang maken en van de straat houden. En om betogers te veranderen in terroristen, kan Loekasjenko tegen het buitenland zeggen dat er „alleen criminelen” in de cel zitten en geen politieke tegenstanders.

IS

Het Witte Legioen is al jarenlang een doelwit van de KGB, de Wit-Russische geheime politie. Bij de bomaanslagen in 2008, waarbij Loekasjenko zelf het doelwit was en 54 burgers gewond raakten, werd Cyslau opgepakt. Kort daarna verruimde de staat de mogelijkheden om vingerafdrukken verplicht af te nemen.

Cyslau ziet een patroon: ook nu wordt er een nieuwe antiterreurwet voorbereid, en misschien heeft de overheid een gebeurtenis nodig om die te legitimeren. Opnieuw is het zogenaamde ondergrondse Witte Legioen een ideaal motief.

De rol van staatsmedia is daarbij verwerpelijk. In een documentaire over het Witte Legioen wordt de groepering –die banden zou hebben met IS– helemaal zwart gemaakt. Voor critici is allang duidelijk dat de documentaire vervalst is. Een Duitse vrouw, die de autoriteiten had getipt over de mogelijke coup, spreekt met een Russisch accent en gebruikt in haar brief stijlfiguren die binnen veiligheidsdiensten veel worden aangewend, zo schrijft het internationale Belarus Digest.

Volgens Cyslau zou het land erbij gebaat zijn als Litouwse en Poolse media er actief zouden zijn, naast de vele Russische en de staatsmedia. Dan zouden mensen het nieuws in ieder geval van twee kanten zien. Hij probeerde in Oekraïne een tv-station op te tuigen, kreeg goedkeuring van president Porosjenko, maar stuitte op tegenwerking van de Wit-Russische autoriteiten.

Olie en gas

De veronderstelling dat het Witte Legioen dient als middel om betogers af te schrikken, lijkt plausibel. Daarnaast is er nog iets aan de hand. Volgens politiek analist Aliaksandr Papko kan het harde optreden tegen de militaristisch-nationalistische groepen een signaal zijn. Wit-Rusland onderhandelt momenteel met Rusland over olie- en gasleveranties. Loekasjenko wil een politiek gebaar maken, vermoedt Papko: anti-Russische (en dus „nationalistische”) groepen die Poetin dwarszaten in Oekraïne, zullen in Wit-Rusland daarvoor geen kans krijgen, zo is de boodschap.

Die patriottische groepen steunden Loekasjenko juist, omdat het alternatief een Russische stroman zou zijn. „Een van de mannen die nu zijn opgepakt, sprak ik vorig jaar nog. Hij zei: Nee, we moeten niet protesteren, dan spelen we Poetin in de kaart”, aldus Papko. Hij denkt dat de oud-leden van het Witte Legioen zelf het meest verbaasd zijn over hun arrestatie. Dat ze bereid zijn om nu Loekasjenko te steunen, daar heeft de president geen boodschap aan. Papko: „We hebben een ”preventief-autoritair regime”. Als je in de toekomst een probleem zou kunnen worden, word je uit voorzorg nu al onschadelijk gemaakt. Je kunt een gevaar zijn voordat je het zelf weet.”

Training

Volgens Papko heeft het Witte Legioen niets te maken met het recente protest. Toch is een Maidanscenario niet ondenkbaar. In 2011 gaf de Oostenrijkse reportage ”Die Revolutions-Profis” een inkijkje in de professionele organisatie achter vreedzame protesten. Onder meer Servische experts hebben revolutionairen in het Midden-Oosten getraind om de Arabische lente mogelijk te maken.

In de film praat de activist Dmytri Potekhin met een actievoerder uit Wit-Rusland. Zelf heeft hij de Oranjerevolutie van 2004 in Oekraïne ondersteund. Hij gaf demonstranten instructies via Skype. Gevraagd naar zijn verwachting voor Oost-Europa, zei hij in 2011: „Ik denk aan Wit-Rusland. Of een nieuwe beweging in Oekraïne. En daarna Rusland.” Twee jaar later kwam de Maidanopstand in Kiev. Misschien staan Minsk en Moskou nog te wachten.

Volgens staatsmedia zou het Witte Legioen steun krijgen uit Oekraïne – vandaar dat in het huis van Danilau naast wapens een Oekraïense vlag werd gevonden. Oud-voorman Cyslau woont zelf in Oekraïne. Maar hij wijst van de hand dat het Witte Legioen banden zou hebben met bevriende Oekraïense milities. „Toch zijn de mensen in Wit-Rusland heel boos. Dus ik kan me voorstellen dat een Maidanscenario zich ooit gaat voltrekken.”