Op het hoogtepunt van de gewapende strijd drong hij met Gerry Adams aan op een politieke strategie. Die leidde tot de oprichting van Sinn Féin, de politieke tak van het Iers Republikeins Leger (IRA), onderhandelingen, akkoorden en uiteindelijk de samenwerking van katholieke republikeinen en protestantse loyalisten in één regering.

McGuinness was een van de weinige IRA-kopstukken die erkende dat hij actief was geweest voor de gewapende republikeinen. Hij sloot zich rond 1970 aan bij de Provisional IRA en werd als 21-jarige de commandant van ‘Vrij Derby’. McGuinness was al in 1972 een gesprekspartner voor de Britse regering, die de leiding van de Provisional IRA voor geheime gesprekken in Londen uitnodigde. Die mislukten.

Toen McGuinness een jaar later werd gepakt bij een auto vol explosieven en munitie, werd hij veroordeeld tot een half jaar gevangenisstraf.

Vanaf 1982 zat McGuinness in het Noord-Ierse parlement. In de loop van de jaren werd hij bekend als een evenwichtige strateeg. Daardoor werd hij de belangrijkste onderhandelaar voor Sinn Féin tijdens gesprekken die leidden tot het Goede Vrijdag-akkoord in 1998. In hetzelfde jaar werd hij gekozen in het Britse Lagerhuis.

McGuinness werd na het akkoord minister van Onderwijs, zeer tegen de zin van veel unionisten. In 2007 gebeurde wat tot die tijd ondenkbaar leek: McGuinness werd vicepremier van Noord-Ierland onder zijn voormalige aartsvijand, de protestantse dominee Ian Paisley.

In 2011 nam McGuinness deel aan de presidentsverkiezingen in Ierland, maar zonder succes. Een jaar later maakte hij zijn aftreden als parlementslid bekend. In januari 2017 trad hij af als vicepremier na een ruzie met premier Arlene Foster. Dat was niet de enige reden voor zijn aftreden: ook zijn slechte gezondheid speelde hem parten.

Als leider van de IRA werd McGuinness gehaat en gevreesd, maar als vredestichter bezat hij het charisma dat nodig was om die vrees weg te nemen. Zijn reputatie als harde kerel gaf hem bovendien de autoriteit onder Ierse republikeinen om compromissen te sluiten, zoals de ontwapening van de IRA. McGuinness is 66 jaar geworden.