Mei 1940. Johannes Arnold Pols uit de Rodenrijsselaan in het Oude Noorden werkt bij het Gemeentelijk Elektriciteitsbedrijf (GEB) van Rotterdam. Als afgestudeerd HTS’er elektrotechniek is hij daar goed op zijn plaats.

Johannes is verloofd met een zus van Sieger Prins, met wie hij vanaf de lagere school en de HBS bevriend is. Sieger geeft in deze eerste oorlogsdagen elders als reserve-eerste luitenant leiding aan een peloton infanteristen.

Johannes’ grote passie is het maken en het zelf ontwikkelen en afdrukken van foto’s.

Op 13 mei 1940 hoort hij te dat zijn aanstaande zwager is gesneuveld. De volgende dag fietst hij naar zijn werk, maar zijn chef vindt dat hij zijn schoonfamilie moet bijstaan in dit grote verdriet. Johannes gaat op de fiets naar huis en loopt vervolgens zo’n vijf minuten naar het huis van de familie van zijn verloofde aan de Schiebroekselaan.

Die middag zaaien Duitse bommen dood en verderf in Rotterdam. De stad brandt. De GEB-chef realiseert zich dat het alle hens aan dek moeten komen om zo veel mogelijk elektriciteitspunten af te sluiten. Bluswater en stroom zijn geen gelukkige combinatie. Ook Johannes is voor die klus nodig. De man stuurt een politieagent op de fiets naar de Schiebroekselaan. Johannes rent naar huis om zijn fiets te halen en grist in de gauwigheid ook nog even zijn fototoestel mee.

Gouden greep

Dat blijkt een gouden greep. Johannes kan op als GEB’er op plaatsen komen waar anderen niet mogen komen. Samen met de agent fietst hij dwars door de brandende stad.

Een politieinspecteur heeft hen een vrijgeleide meegegeven. Op een blocnote-velletje heeft hij geschreven: ”laten passeren”. Overal staan politiecontroles, maar Pols en ‘zijn’ agent kunnen overal komen. Johannes fotografeert – en sluit op veel plaatsen de elektriciteit af.

Ze passeren de Noordsingel waar inwoners in aller ijl huisraad uit hun brandende huizen halen. Op het Matthenesserplein in West branden de huizen nog volop.

Dwars door het verwoeste centrum fietsen ze naar Oost. Daar ligt in de Weteringstraat een in paniek weggesmeten fiets op de stoep en staat een verlaten handkar voor een stel uitgebrande huizen, terwijl op de achtergrond een brand woedt in een gat waar eens huizen stonden. Een man bekijkt het geheel. Johannes fotografeert een verwrongen hek bij de Maas, daarachter een getroffen schip, vluchtende mensen, en kinderen die ’s nachts bij een bommenvuur kijken.

Als Johannes ’s avonds laat bij zijn verloofde komt, zit daar haar oom, diens vrouw en twee dochters. Het enige wat zij bezitten, zijn elkaar en de kleren die ze aan hebben. Hun huis is vernield door het bommentapijt.

Kaalslag

Weken na het bombardement schiet én ontwikkelt Johannes nog plaatjes van de vernielingen: de kaalslag aan de Goudse Rijweg.

Hij is zo verontwaardigd over de verwoesting, dat hij besluit extra afdrukken te maken voor de regering in ballingschap. Hij geeft ze mee aan een Engelandvaarder.

De oorlog duurt langer en langer en Johannes’ fotomateriaal raakt op. Bij de bevrijding schiet hij nog wat plaatjes, van een Amerikaanse vlag in een winkel en van hossende mensen, die hij op klein fotopapier afdrukt. Alle foto’s stopt hij in een rode kartonnen doosje van het Agfa Broviro Satino harde fotopapier.

Rijdende auto

November 2016. De familie Pols uit Krimpen aan den IJssel levert het doosje af bij conservator Johan van der Hoeven van het Rotterdam Museum 40-45 NU.

„De foto’s zijn niet uniek, maar het verhaal erachter is fantastisch”, zegt Van der Hoeven. Dat ze niet uniek zijn, komt doordat Johannes vaak dezelfde standpunten gebruikte als de beroepsfotografen. Maar er zitten bijzondere bij, zoals een rijdende auto, de rookwolken boven de stad en vluchtende mensen. Wij zijn hier heel erg blij mee.”