De middenklasse verloor de laatste verkiezingen van ”Polen B”, zoals stedelingen hun landgenoten denigrerend noemen. Polen B stemde voor de Partij van Recht en Gerechtigheid (PiS).

Het land heeft de grootste inkomenskloof van Europa –nog een parallel met de VS–, en dat vertaalt zich naar de politiek: woedende betogers in Warschau en steun voor de regering op het platteland; een wereld van armoede, simplisme en fatalisme.

Het plaatsje Walbrzych is een mooi voorbeeld. Totdat de kolenmijnen sloten, was dit de trots van Neder-Silezië. Maar 20.000 arbeiders hielden rond 1995 alleen een zwart gat over. Nu is er alleen nog een verwerkingsfabriek, die ironisch genoeg steenkool uit Tsjechië haalt en het eindproduct in Praag weer afzet. Oude mijnwerkers graven sindsdien illegale tunnels. De steenkool –volgens de inwoners de beste ter wereld– verkopen ze op de zwarte markt.

Afgelopen zomer gloorde er hoop. Amateurspeurders zouden onder de grond een oude nazitrein met een lading goud hebben ontdekt. Geen zwart goud, zoals de steenkool, maar echt goud. Internationale media rukten uit en lokale ondernemers grepen hun kans. Bier, snoep, wijn, een carwashbedrijf en een hotel: overal dook de nazitrein op als teken van nieuwe hoop. Het toerisme steeg met 44 procent. Helaas werd de trein nooit gevonden, waardoor de hype verdween, de toeristen met zich meenemend.

Nu is Walbrzych weer arm. Toch hebben de inwoners een klein beetje goud gevonden in de vorm van kinderbijslag. De regering heeft het 500plus-programma ingevoerd, waardoor ieder gezin 500 zloty –dat letterlijk ”goud” betekent– per kind krijgt (120 euro). Armere gezinnen krijgen dat vanaf het eerste kind, de meeste vanaf het tweede. Met deze uitgestoken hand van de regering kan ”Polen B” weer opkrabbelen.

Ewelina leeft van kinderbijslag

Twee honden bespringen ons bij aankomst. Ewelina Rozikowska (28) verontschuldigt zich en laat ons binnen. Als we praten over haar situatie, zal ze nog enkele keren opstaan om de plasjes op te dweilen die de honden achterlaten. Het is een routineklus, ze doet het zonder blikken of blozen. Haar dochter Nikol (2) is al getraind in het spotten van de plasjes. Als ze hard ”mamamama” roept, weet Ewelina hoe laat het is.

Nikols vader zit in de gevangenis, nog een klein jaar. Het lijkt haar weinig te deren, want Nikol vermaakt zich goed met Kamila (7), die een andere vader heeft, en de twee honden. Soms zit ze in de piepkleine televisiekamer, met kale wanden en een flatscreen die in maandelijkse termijnen wordt afbetaald.

Ewelina werkt niet. „Vroeger wel, bij Kaufland”, zegt ze. Als we doorvragen, blijkt dat dit geen echte baan was. In supermarkt Kaufland kregen klanten een vergoeding van 1,20 euro als ze een product hadden dat over de datum was. Ewelina stond urenlang voor de schappen. Van ieder product mocht ze vijf stuks inleveren. „Dus ik kon vijf pakjes boter met olijfolie terugbrengen, vijf pakjes roomboter en vijf pakjes margarine.” Het bracht 25 euro per dag op; een mooie opbrengst vergeleken met een normale baan. Als caissière in de supermarkt krijg je 350 euro per maand, terwijl de oppas 220 euro kost. „Dat levert niets op”, zegt Ewelina.

Haar Kauflandbedrijfje wel. Soms toerde ze met vier vriendinnen door het hele land, waarbij ze ’s nachts in hotels sliepen. Een andere vriendin paste op de kinderen. „Dat was een goede tijd. Ik kon mijn huis opknappen.”

Helaas veranderde Kaufland de spelregels. Nu is ze volledig afhankelijk van de overheid, die in totaal 410 euro uitkeert; een verdubbeling dankzij het programma 500plus. Ze kan ervan leven. „Of ik nu voor PiS ga stemmen? Dat weet ik nog niet. Geld zou niet de reden moeten zijn.”

Dit is het slot van een tweeluik over de in Polen ingevoerde kinderbijslag, het ”kindgeld”.

Justyna is blij met haar eerste wc

Boven Ewelina, in hetzelfde appartementencomplex, woont Justyna. De twee zijn goede vriendinnen.

Ze wonen in een gebouw dat volgens buurtbewoners honderd jaar oud is. De muren bladderen af. Ze deelt een toilet met andere bewoners. Als haar kinderen Olek (7), Michal (5) en Lena (3) moeten plassen, moeten ze de voordeur uit.

Maar er staat een kleine verbouwing gepland, dankzij 500plus. „Ik wilde altijd al een eigen wc”, vertelt ze. „En die gaan we nu bouwen.”

Al met al is ze zielsblij met de steun. „Vroeger moest ik geld lenen van mijn familie. Nu is alles verbeterd, de kinderen kunnen schoolreisjes maken. Waar naartoe? Nee, nog niet gebeurd. Eerst de wc.”

Makkelijk is het voor de kinderen niet. Ze wonen in een klein huisje, hebben een werkloze moeder –al heel haar leven– en Olek, de oudste, is weinig bespaard gebleven. Zijn vader stierf en de tweede man van Justyna, de vader van Michal en Lena, sloeg hem geregeld. „En hard”, zegt Justyna. „Ik heb hem eruit geschopt.”

Zonder kostwinner is het leven zwaar, maar dankzij 500plus krijgt ze sociale hulp voor in totaal 600 euro per maand, inclusief wat andere toelagen. Dat is naar Poolse maatstaven niet verkeerd. „En ik heb geweldige vriendinnen”, zegt Justyna terwijl ze naar Ewelina kijkt, die is aangeschoven. „We koken samen, doen boodschappen en brengen elkaars kinderen naar school.”

Ondanks haar dankbaarheid voor het kindgeld is Justyna niet overtuigd door regeringspartij Recht en Gerechtigheid. „Ze maken veel problemen. Nee, ik steun ze niet, maar ik ga de volgende verkiezingen wel op ze stemmen. Dankzij 500plus.”

Eindelijk medicijnen voor Kacper

Artur Muszalik (27) produceert tandwieltjes in een autofabriek en probeert zo veel mogelijk overuren te maken. Na het werken gaat hij, iedere dag, houthakken in het bos. Dan komt het maandinkomen uit boven de 400 euro per maand.

Zo kan hij zijn appartement –één kamer met ingebouwde keuken– verwarmen. Er zijn nog andere kamers, maar die zijn te lastig te verwarmen, dus die gebruiken ze niet.

Artur woont er met Patrycja Mrozek (19) en hun zoon Kacper, die een hartafwijking heeft en daarvoor wordt behandeld. Het gezin is zo’n 50 euro per maand kwijt aan medicijnen en Kacper moet iedere maand naar een cardioloog, 85 kilometer verderop.

Sinds kort krijgen Patrycja en Artur 120 euro kinderbijslag. „Daarvoor was het niet makkelijk”, zegt Artur. „Het heeft ons enorm geholpen”, vult Patrycja aan. Ze gaat nu iedere week naar de Pepco (een soort Zeeman). „Honderdtwintig euro is veel geld. Weet je hoeveel kleren je daarvan kunt kopen?”

Gevraagd naar PiS, zegt Patrycja dat ze niet geïnteresseerd is in politiek. Artur wel. „PiS komt op voor het gezin”, zegt hij, terwijl hij tegelijk aangeeft dat PiS het geboortecijfer –in Polen een van de laagste ter wereld– omhoog wil stuwen. Dat is alleen maar positief, zegt Artur. „Op straat heeft de helft van de vrouwen een dikke buik. Natuurlijk is het gedeeltelijk een manier om stemmen te winnen, maar het idee van 500plus is heel goed”, zegt hij. „Het helpt heel, heel, heel veel gezinnen.”