Uit volle overtuiging stemt ze PVV. De vrouw, die niet met naam in de krant wil, is stijlvol gekleed en goed verzorgd. „Ik ben geen tokkie”, zegt de 47-jarige moeder van drie kinderen uit Spijkenisse. Samen met enkele andere vrouwen is ze in de weer in de creatieve ruimte van wijkcentrum Noord in Spijkenisse. De dames maken kerstkransen. De moeder laat zich het kaas niet van het brood eten. Toch oogt ze breekbaar. Vreemd is dat niet. Ze kampt met een bindweefselaandoening. Een lijdensweg. Een paar jaar geleden werd ze afgekeurd, voorheen werkte ze in de zorg.

Toen Pim Fortuyn nog leefde, was hij haar idool. Nu vestigt ze haar hoop op Wilders.

Lift

Een paar akelige ervaringen sterken de vrouw in haar keus voor de PVV. Zo stond ze in Parijs een minuut in een volle lift. In die tijd werd ze tot haar afschuw betast. Niemand in de lift die er wat van zei. Ze beet haar belager toe dat hij van haar af moest blijven. „De dader was een migrant, geen autochtone Parijzenaar.”

De vrouw uit Spijkenisse spreekt over wijken in Frankrijk „waar je je als westers geklede vrouw niet meer kunt vertonen.” Die toestanden vreest ze ook in Nederland. Daarom stemt ze PVV. Misschien kan Wilders het tij keren.

Een ander vervelend voorval maakte ze dichter bij huis mee. In de voortuin van haar woning –in de wijk De Akkers, die niet altijd zo’n beste naam had– stond haar speciale, elektrisch aangedreven ligfiets geparkeerd. Vijfduizend euro kostte het rijwiel. Vergrendeld met drie sloten. Toch werd haar fiets gestolen.

De politie wist verdachten op te pakken. „Mannen met buitenlandse achternamen”, zegt de vrouw, terwijl de kerstkrans onder haar handen almaar fraaier wordt. Zoals ze ervoor kiest haar naam niet in de krant te laten zetten, zo zag ze ervan af zich bij de politie als gedupeerde te registreren. Dan zouden de fietsenrovers immers haar identiteit kunnen achterhalen en nemen ze misschien wel wraak.

Vrije woord

„Een schande”, noemt ze de recente gerechtelijke veroordeling van Wilders voor diens uitspraken over minder Marokkanen in een Haags café in 2014. „In mijn buurt wonen nogal wat alleenstaande Poolse en Bulgaarse mannen. Ik zou graag wat meer gezinnen om me heen hebben. Mag ik dan niet zeggen: Minder Polen en Bulgaren?”

Een andere creatieveling in het Spijkennisser wijkcentrum, eveneens in de weer met dennentakjes, sputtert tegen. „Wilders is onbeschoft. Hij behoort zich te gedragen. Hij heeft een publieke functie.”

Maar de 47-jarige PVV-stemmer is niet te vermurwen. „Ik ben voor het vrije woord. Zolang Wilders maar niet oproept tot geweld. Mensen die schreeuwen: „Hamas, Hamas, alle Joden aan het gas!”, of mensen die oproepen om homo’s van flatgebouwen te gooien – die zijn schandalig bezig. Díe moet je aanpakken.”

Stuk voor stuk onderschrijft de Spijkenisser moeder de standpunten van Wilders. De gulden terug, kappen met de Europese Unie, strengere controles aan de Nederlandse grenzen, weg met het associatieverdrag met Oekraïne. Zonder meer deelt ze de –al dan niet geveinsde– weerzin van de PVV-leider tegen de Nederlandse Publieke Omroep (NPO) en de NOS. „Ik heb iets meer dan anderen mijn ogen open en zie hoe de publieke omroep zaken manipuleert. Pas was er een tv-programma over de verschillen tussen progressieven en conservatieven. Conservatieven werden neergezet als mensen die vóór Wilders, vóór dierengeweld en tegen het milieu zijn. De NPO is dus bepaald niet neutraal.”

Stelen

In een andere ruimte van hetzelfde wijkcentrum spelen de broers Henk (78) en Wim (76) een potje biljart. Henk stemt PVV. „Wilders durft zich te verweren tegen de toestroom van buitenlanders. Allochtonen eten hier alles op. Als ik in hun plaats zou staan, zou ik dat ook doen.”

Vreemdelingen die „vluchten voor hun leven” – die mag Nederland opvangen, vindt Henk, vroeger havenarbeider in Rotterdam. Met een flesje Dommelsch in de hand zegt hij: „Wilders moet niet monddood worden gemaakt. Hij heeft niemand iets kwaads gedaan. Hij heeft niemand neergeschoten.”

Zijn broer Wim spreekt schande van jonge, allochtone mannen die zich in Nederland misdragen. „Ze pikken en stelen en halen winkels leeg. Daar moeten we paal en perk aan stellen. Als ik iets jat, word ik ook gepakt.”

Wakker

„Theedrinken, theedrinken, theedrinken.” Met een afkeurende blik in zijn ogen spreekt PVV-stemmer Jan Schipper (71) die woorden uit. Hij zit, voorzien van een flesje bier, aan een tafeltje in wijkcentrum De Akkers, elders in Spijkenisse. Samen met zijn kornuiten, allemaal oudere mannen, vermaakt hij zich bij de biljarttafel.

Wat Schipper maar wil zeggen: Je moet niet theedrinken, oftewel eindeloos de dialoog aangaan, maar problemen aanpakken. „De tolerantie in Nederland is uit de hand gelopen. Rechters zijn te zacht. Iemand die een ander doodrijdt, komt ervan af met een werkstraf en mag zijn rijbewijs nog houden ook. Al besef ik wel dat het uitmaakt of iemand wel of niet in dronken toestand was.”

Wilders doet zijn mond in ieder geval open, zegt Schipper, die werkte als vrachtwagenchauffeur. „Hij komt met een weerwoord. Hij schudt de politiek wakker.” Maar de Spijkenissenaar zegt ook: „Ik geloof niet dat Wilders het gaat redden.”

Nederland is voor de Nederlanders – dat is taal naar het hart van Schipper. „Buitenlanders moeten zich aanpassen aan de Nederlanders. Anders zouten ze maar op.”

Hij maakt zich zorgen over de toekomst van het land, zeker door de komst van vreemdelingen. „De kliek in Den Haag maakt de boel kapot. De integratie is mislukt. In plaats van kathedralen komen moskeeën. Minaretten in de straat, daar ben ik niet blij mee.”

Achtergesteld

„De ontevredenen gaan automatisch naar de PVV”, poneert medebiljarter Eddy van Laar (71) aan hetzelfde tafeltje in het wijkcentrum. Zelf stemde hij ook eens op Wilders. „Velen zijn teleurgesteld in de traditionele partijen. Dat is het grote euvel. Mark Rutte belooft burgers 1000 euro extra, maar komt die toezegging niet na.”

Om de populariteit van Wilders te verklaren, trekt Van Laar een vergelijking met de presidentsverkiezingen in Amerika, waar Trump de tweestrijd won. „Trump is een beetje een blaaskaak. Toch stemden veel Amerikanen op het platteland op hem. Die mensen voelen zich achtergesteld. Ze hebben het gevoel dat er nooit naar hen wordt geluisterd, dat er te weinig wordt gedaan tegen de armoede in hun omgeving.”

Zwarte Piet

Marga (53) laat in Spijkenisse haar hondje uit. Ze koos ooit eens voor de PVV, maar zegt nu niet meer te gaan stemmen. „Geertje gaat het ook niet redden.” De vrouw is teleurgesteld in de politiek. „Nederland heeft tegen het Oekraïneverdag gestemd, maar premier Rutte gaat toch door met dat verdrag. Dat is niet netjes. Nee is nee.”

Nederland is Nederland niet meer, zegt Marga, die schoonmaakster is. „Wij zijn straks vreemden in eigen land. Dan moeten we buigen voor de islam. Wat gebeurt er allemaal in die moskeeën? Moslims krijgen hier in Nederland van alles voor elkaar. Christenen in islamitische landen hebben niet zomaar het voorrecht daar een kerk te bouwen. Zwarte Piet wordt naar de knoppen geholpen. Sylvana Simons gaat als een olifant te keer in de porseleinkast.”

Een boze burger wil Marga zichzelf niet noemen. „Ik ga niet boos naar bed. Als ik zie wat voor verschrikkelijke dingen in de Syrische stad Aleppo gebeuren, tel ik mijn zegeningen.”

„Spijkenisse is arbeidersgemeente”

In Spijkenisse, ten zuidwesten van Rotterdam, stemt menigeen op de PVV. Bij de Tweede-Kamerverkiezingen in 2012 koos ruim 20 procent de partij van Wilders. Landelijk lag dat percentage toen op zo’n 10 procent.

In Spijkenisse deelde Wilders in januari, enkele weken na de geruchtmakende aanrandingen in Keulen, zogeheten verzetsspray uit. Met dat spul, was de gedachte, kunnen vrouwen zich verweren tegen handtastelijke vreemdelingen. Spijkenisse is ook de stad waar in oktober VVD-leider Rutte de verkiezingscampagne voor zijn partij startte.

Spijkenisse telt zo’n 73.000 inwoners. Sinds 2015 maakt de stad deel uit van de gemeente Nissewaard (ruim 85.000 inwoners). De gemiddelde leeftijd in de gemeente is 41,7 jaar. Het percentage niet-westerse allochtonen ligt op 13,6. Nissewaard telt naar verhouding iets meer mensen met een lage opleiding dan gemiddeld in Nederland. Het gemiddeld besteedbaar huishoudensinkomen bedraagt in Nissewaard 24.500 euro. Het werkloosheidspercentage bedroeg in 2015 7,8 procent. Dat is iets meer dat het landelijke percentage van 7 procent.

Opvallend is dat in april 80 procent van de inwoners van Nissewaard tegen het Oekraïneverdrag stemde, bij een opkomst van 34 procent. Landelijk lag het percentage nee-stemmers op 61 procent.

Onvrede

Waarom de PVV zo populair is in Spijkenisse? Jan van Dijk, fractievoorzitter van de lokale partij ONS Nissewaard, vermoedt dat de steun voor Wilders voortkomt uit „sociale onvrede” onder een deel van de bevolking. „Spijkenisse is een arbeidersgemeente, waar veel oud-Rotterdammers wonen. Mensen werken er hard en veel. Maar niet iedereen heeft het even breed. Voor bijvoorbeeld een vader met een laag salaris kan het moeilijk worden zijn gezin draaiende te houden. De gevoelens van onvrede kunnen ertoe leiden dat mensen hun heil zoeken bij een sterke leider. Die zien ze in Wilders.”

Speelt wantrouwen jegens vreemdelingen Wilders in de kaart? „In iedere stad vind je dat wantrouwen”, reageert Van Dijk van ONS Nissewaard, met 13 van de 37 zetels de grootste partij in de gemeenteraad. ONS Nissewaard –ONS staat voor Onafhankelijk Nieuw Spijkenisse– staat politiek gezien „rechts van het midden.” In Spijkenisse speelde een discussie over tijdelijke opvang van asielzoekers, maar die kwam er uiteindelijk niet. „Die kwestie heeft bij ons niet geleid tot extreem onrustige demonstraties, zoals in Steenbergen of Geldermalsen.”

Opstand van de boze burger

Het jaar van de boze burger. Zo zou je 2016 kunnen noemen. Het volk kwam in opstand tegen de elite. Zeker drie keer schudde het bestel op zijn grondvesten. Tot veler verrassing kozen de Engelsen voor een brexit, wezen Nederlanders het associatieverdrag met Oekraïne af en hielpen de Amerikanen Donald Trump in het zadel.

Intussen gaat de PVV in de opiniepeilingen met zo’n 35 zetels al maanden aan kop. In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen beginnen traditionele partijen zenuwachtig te worden. Hoewel het in economisch opzicht duidelijk beter gaat, mort een fors deel van het volk. Mogelijk ook door angst voor een terreuraanslag.

Van de Nederlanders vindt 53 procent „dat we met zijn allen de verkeerde kant op gaan”, meldde het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) gisteren in het rapport Burgerperspectieven 2016. De pessimisten maken zich zorgen over de verruwing van de omgangsvormen, vluchtelingen en de gezondheidszorg. Sommige ondervraagden zeiden het idee te hebben dat „Nederland Nederland niet meer is”.





Koning Willem-Alexander repte zondag in zijn kersttoespraak ook over het onbehagen. „In deze onzekere tijd, zijn angst en woede begrijpelijke emoties. Maar boosheid kan geen eindstation zijn. De vrede waarnaar we zo verlangen, komt niet dichterbij als mensen afhaken en zich ingraven.”