Er staan veel monumenten leeg in Nederland, met name in de krimpregio’s, constateerde de hoogleraar ruimtelijke planning. „We kunnen niet alles blijven behouden. Zo veel lege kerken, boerderijen, postkantoren, kantoren komen vrij.” Die kunnen niet allemaal worden aangepakt op de manier die in de Nederlandse genen zit: „een complete renovatie.”

Volgens Janssen is een „ethiek van de onthouding” nodig, een „gecontroleerde ruïnevorming”, zoals in Engeland. De hoogleraar pleitte ervoor leegstaande gebouwen veel vaker te verhuren of kaal op te leveren.

Janssen constateerde dat bij deze oplossing er een verschil in kansen is tussen de krimpregio’s in het noorden, waar veel boerderijen leeg staan, en de Randstad, waar de economie weer lijkt te gaan groeien.

De monumentenzorg „leunt nu nog zwaar op de overheid”, aldus Janssen. Dat verandert, omdat de rol van de overheid krimpt. Daarom worden burgers en bedrijfsleven steeds belangrijker in de zorg voor monumenten, zoals via crowdfunding.

Muur van Mussert

Daarnaast is volgens hem een discussie over „dissonant erfgoed” nodig, zoals over de omstreden Muur van Mussert in Lunteren. „Zijn we bereid de zwarte kanten van ons erfgoed te laten zien?”

Ook volgens voorzitter Karin Westerink van de Federatie van (75) Grote Monumentengemeenten is de „fase van de confrontatie” aangebroken, waarin keuzes moeten worden gemaakt welk erfgoed wordt behouden. Zij kiest duidelijk voor „boerderijen boven kerken. Als kerkelijk erfgoed verloren gaat, zorgt dat nog vaak voor maatschappelijke reuring. Maar wie maakt zich druk om boerderijen? Misschien is er een nationaal register voor monumentale boerderijen nodig.”

De erfgoedsector sputterde nog na over de voorgenomen afschaffing van belastingaftrek voor monumentale panden, gecombineerd met een bezuiniging van 25 miljoen euro. Minister Bussemaker (Cultuur) had juist woensdag in een brief aan de Kamer aangegeven deze maatregelen met een jaar uit te stellen.

Directeur Leo Endedijk van de Federatie Instandhouding Monumenten stelde dat de bezuiniging met 25 miljoen euro uiteindelijk resulteert in 60 à 70 miljard euro minder investeringen in erfgoed. Hij kondigde een continuering van het verzet tegen de bezuiniging aan. Een petitie ertegen leverde eerder ruim 11.000 handtekeningen op.

Kleinere restauratieachterstand

Toch gaat het goed met monumenten in Nederland, betoogde directeur erfgoed en kunsten van het ministerie van Cultuur Sander Bersee. „In twintig jaar tijd is de restauratieachterstand van monumenten gedaald van 40 naar 10 procent nu. In die tijd zijn 20.000 monumenten gerestaureerd.” De rijksoverheid heeft in die tijd 2,5 miljard in monumenten gestoken.

Hij verdedigde echter dat een subsidieregeling de belastingaftrek gaat vervangen, omdat die fraude- en foutgevoelig, oneerlijk (hoge inkomens krijgen meer aftrek) en inefficiënt zou zijn.