Het uitgebreide „werkbezoek” was uitgesteld in verband met de aanslagen op Washington en New York op 11 september vorig jaar. Naar buiten toe wordt er tijdens de drie bezoeken veel aandacht besteed aan de internationale campagne tegen het terrorisme die de Verenigde Staten na 11 september hebben gelanceerd. „Vrijheidslievende landen zoals de VS en Japan moeten een duidelijk signaal geven aan landen die hun inwoners onderdrukken, die massavernietigingswapens produceren en exporteren en die onderdak bieden aan terroristen. Zulke landen moeten er rekening mee houden dat zij ter verantwoording zullen worden geroepen”, aldus Bush in een interview met het Zuid-Koreaanse televisiestation KBS.

Rekent Bush China ook tot dit soort landen? Misschien wel, maar daarover zal hij met geen woord reppen, want hij heeft de Chinezen nodig voor zijn antiterreurcampagne. Een campagne die de Chinese leiders intussen misbruiken om harder op te treden tegen de onafhankelijkheidsbeweging in de (moslim)provincie Xinjiang. De Oeigoeren-moslims strijden daar al geruime tijd voor meer autonomie. Maar Peking heeft hen na de 11e september tot „terroristen” bestempeld die voor hun activiteiten steun gehad zouden hebben van het (verdwenen) Afghaanse Taliban-regime. De Amerikanen zijn benieuwd of de Chinese leiders de Amerikaanse inlichtingendiensten „bewijzen” kunnen leveren voor deze contacten.

Het ziet er meer naar uit dat de Chinese leiders Bush’ campagne misbruiken om hun onwelgevallige bewegingen hard aan te pakken. Zij zullen ongetwijfeld beleefd luisteren naar hun Amerikaanse gast als die erop aandringt mensenrechten te eerbiedigen, onder meer door andersdenkenden en religieuze groeperingen meer ruimte te geven. De Amerikanen weten van tevoren dat zulke pleidooien een dovemansoor zullen vinden, maar het moet gezegd worden, anders wordt Bush’ achterban thuis te kritisch. Een andere achterban die Bush’ bezoek aan China kritisch zal volgen, is het Amerikaanse bedrijfsleven. Dat moet niets hebben van klaagzangen over mensenrechten.

Markten is het enige waarin de Amerikaanse bedrijfsleiders geloven. En zeker gigantische markten zoals de Chinese. Economie, of misschien beter gezegd economische samenwerking, staat tijdens deze reis dan ook hoog op de agenda van de Amerikaanse president. „Vooral in Japan en China gaat het om economie. In Tokio drong Bush er bij Koizumi al op aan Japans economische malaise eindelijk aan te pakken. Die malaise schaadt de Amerikaanse export namelijk direct en indirect. In Peking zal Bush aandringen op de versnelde afbraak van barrières voor Amerikaanse bedrijven om zich op de Chinese markt te manifesteren. De Chinese leiders zullen beleefd knikken, maar het zal nog wel even duren voordat Amerikaanse bedrijven in China net zo makkelijk kunnen opereren als bijvoorbeeld in Europa”, aldus analist John Pike van het onderzoeksinstituut Global Security in Washington.

Pike wijst op de tweeslachtige verhouding tussen de VS en China. Enerzijds wil men samenwerken. Men kan in de Pacific-regio eenvoudigweg niet om elkaar heen. Anderzijds zijn beide landen concurrenten van elkaar. „Zowel de Amerikanen als de Chinezen willen hun invloed in dit gebied uitbreiden. De Amerikanen doen dat onder meer door een sterke uitbreiding van de militaire samenwerkingsprogramma’s met landen zoals de Filipijnen en Maleisië. Indonesië is nog een vraagteken, omdat het regime in Jakarta volgens Washington te weinig ernst maakt met mensenrechten. Maar volgens plaatsvervangend minister van Defensie Paul Wolfowitz zou Jakarta wel al in aanmerking kunnen komen voor militaire hulp in het kader van terreurbestrijding”, aldus Pike.

Hij wijst op de militaire aanwezigheid van de VS in dit gebied: niet minder dan 47.000 militairen in Japan en 38.000 man troepen in Zuid-Korea. Ondanks aanvankelijke aarzelingen is de regering in Manilla akkoord gegaan met de komst van Amerikaanse commando’s die het Filipijnse leger zullen trainen in terreurbestrijding. Het gaat voorlopig om 160 man, maar deze bescheiden troepenmacht zal uitgroeien tot minstens 600. „Onder het mom van terreurbestrijding is Washington momenteel via militaire programma’s bezig de Amerikaanse invloed in Zuidoost-Azië uit te breiden. Het gaat hierbij officieel om de politieke stabiliteit in het gebied, maar in feite gaat het om politieke en economische invloed”, zo meent analist Michael Gordon van The New York Times.

De Amerikaanse opening richting China begon al onder wijlen president Richard Nixon. Maar de praktische verschuiving van Washingtons prioriteiten begon volgens Gordon pas in de jaren negentig van de vorige eeuw onder president Bill Clinton na het ineenstorten van het door Moskou gedomineerde Sovjet-imperium. „Moskou is geen militaire bedreiging meer. Peking is overigens geen nieuwe militaire bedreiging, maar China vormt op termijn zeker een politiek-economische bedreiging. Een bedreiging namelijk van Amerika’s belangen zoals die geformuleerd worden in Washington. Omgekeerd zien de Chinezen overigens onze activiteiten in Zuidoost-Azië als een bedreiging voor hun positie op langere termijn. Die rivaliteit staat centraal tijdens deze Aziatische reis van Bush, alle verklaringen over mensenrechten, terreurbestrijding en economische hervormingen ten spijt”, zo meent Gordon.