Culinair journaliste Mara Grimm verbaasde zich erover: hoe komt het dat ontbijten populairder is dan ooit, terwijl het in de middeleeuwen als een teken van gulzigheid werd beschouwd? „Sinds wanneer ontbijten we eigenlijk?” vroeg Grimm zich af. „Wat zijn de belangrijkste ontbijtgerechten? Wie bedacht ze? Er wordt de laatste jaren meer dan ooit over eten geschreven, maar over het ontbijt is weinig bekend. Daarom besloot ik er onderzoek naar te doen.”

Het resulteerde in het boek ”Ontbijt. Recepten en verhalen voor in de ochtend”. In een kleine 200 bladzijden beschrijft Grimm beknopt de geschiedenis van het ontbijt (zie ook het kader hieronder, ”Van teken van gulzigheid tot statussymbool”) en geeft ze recepten van ontbijtjes van over de hele wereld – met het verhaal erachter.

Zelf eet ze thuis bijna elke ochtend havermout. Zeker nu, betrekkelijk kort na het verschijnen van ”Ontbijt”. „De afgelopen twee jaar heb ik voor mijn boek vaak meerdere keren per dag ontbeten: van breakfastnoodles in Londen tot pan con tomate op de markt in Spanje. En van steak and eggs in Amerika tot hoppers in Sri Lanka. Op een gegeven moment snakte ik naar eenvoud.”

Ook in haar boek klinkt –tussen alle uitstapjes– de hang naar ‘gewoon’ door. Een boterham met kaas is „misschien wel een van de lekkerste dingen” schrijft de journaliste. „Maar dan alleen het allerbeste brood met goede boerenkaas en boerenroomboter. Margarine is ooit bedacht toen Napoleon in Frankrijk een wedstrijd uitschreef om een surrogaat voor boter te bedenken omdat er een botertekort dreigde. Het is me een raadsel waarom er nog altijd margarine wordt verkocht. Het is niet gezond, en belangrijker: het is zeldzaam vies.”

"Het is me een raadsel waarom er nog altijd margarine wordt verkocht"

Gezond eten is trouwens prima, vindt Grimm. Maar we zijn daarbij aan het doorslaan, stelt ze, doelend op de huidige gezondheidshypes. „Een omelet maken van enkel eiwit bijvoorbeeld, dat is waanzin. De dooier is het lekkerste onderdeel van het ei. Dus ik snap echt niet dat je die zou laten liggen. Eten is meer dan alleen maar je lichaam voeden. Het moet ook lekker zijn.”

Lezers over hun ontbijt: Op zondag ’n beschuitje

Ineke Oosten-Brunsveld (78) uit Zeist ontbijt met havermout en fruit.

„Elke dag begint voor mij met een mok warm water met mijn medicijnen erin. Dan zet ik een schaaltje met twee eetlepels muesli –basismuesli zonder suiker– en twee eetlepels havermout klaar, en giet er kokend water op. Na ongeveer een kwartier gaat er koude melk bij dit papje. Ik zou ook gekookte havermout kunnen maken, maar deze manier is makkelijk en je krijgt minder vieze pannetjes.

Intussen pel ik twee walnoten. Altijd walnoten. Die krijg ik van een neef uit de Achterhoek. Mijn man –hij is begin dit jaar overleden– deed het echt met zorg, die nootjes kraken. Eigenlijk zijn we met dit ontbijt begonnen toen hij met de VUT ging. Daarvoor aten we brood. Maar omdat ik vaak last van mijn maag had, probeerden we wat anders.

Zelf nam ik er vroeger trouwens ook nog weleens een plak koek bij. Tegenwoordig heb ik voldoende aan de pap. Alleen op zondag eet ik een beschuit extra. Dat stamt nog uit de tijd dat onze kinderen klein waren: toen namen we zondagmorgen en met de verjaardagen een beschuitje.

Voordat ik de pap opeet, eet ik een fruitje, bijvoorbeeld een appel of mandarijn. Dat is beter voor de spijsvertering. Daarna doe ik de walnoten door de pap en ga ik eten. Erbij neem ik een grote mok thee. Meestal is dat kruidenthee –bijvoorbeeld salie– of groene thee. Ten slotte neem ik een lepel echte levertraan. Tenminste, dat doe ik nu de r in de maand is. Ik vind dit een heerlijk ontbijt, ik ben er gewoon een beetje aan verknocht.”

Kauwen, kauwen en kauwen

Petra (30) en Gijsbert (29) van Assenbergh-van Leeuwen uit Veenendaal ontbijten met sojayoghurt en superfoods.

„Wij hebben een dienblad met allemaal hersluitbare bakjes vol noten, zaden en superfoods voor ons ontbijt. We beginnen de dag sinds ongeveer een jaar met sojayoghurt, fruit, havermout en lijnzaad. Sinds kort vullen we dat aan met noten en superfoods.

Afgelopen augustus hebben we een maand suikervrij geleefd. Het maakte ons nóg bewuster van ons eten. Vooral Gijsbert is toen gaan uitzoeken: wat kunnen we nog toevoegen aan ons ontbijt? We willen vooraf weten welk effect voedsel op onze gezondheid heeft. Nu ik zwanger ben –we verwachten in april ons eerste kindje– let ik op dat ik noten en zaden eet met een hoog ijzergehalte.

We bereiden ons ontbijt ’s avonds meestal voor – want er gaat best veel tijd inzitten. ’s Morgens doen we alles graag op ons gemak. We staan om 6.00 uur op, houden dan eerst stille tijd en trekken daarna gerust een halfuur uit om gezellig te eten. Je moet voor dit ontbijt ook wel de tijd nemen: het vraagt om kauwen, kauwen en kauwen. We gebruiken maar twee eetlepels sojayoghurt, eigenlijk alleen als bindmiddel voor de rest, dus het is een stevig goedje.

Een enkele keer neem ik trouwens als ontbijt een warme, zelfgebakken boterham met kaas. Gijsbert niet. Hij is echt verzot op z’n dagelijkse ontbijt.”

Sigaretje hoort erbij

Jaap Ernst (58) uit Rotterdam ontbijt met crackers en een dubbele espresso.

„Mijn dag begint met een vast ochtendritueel. Ik rook eerst een sigaretje, en daarna maak ik mijn ontbijt klaar: een cracker met filet americain, een met smeerkaas en eentje met jam. Ik drink er een dubbele espresso bij. Anders ben ik niet aanspreekbaar. Ook pers ik nog een glas jus, dat vind ik erg lekker. Dat het gezond is, is mooi meegenomen.

Sinds een paar weken volg ik een dieet omdat ik overgewicht heb. Voordat ik daarmee was begonnen, nam ik altijd nog een plakje koek of cake bij het ontbijt. Als ik op een normaal gewicht zit, ga ik dat misschien op zondagochtend weer doen. Ik ben helemaal geen gezondheidsfreak of zo. Waarom zou ik harde tarwekorrels naar binnen werken?

Ik ontbijt altijd in mijn fauteuil, terwijl ik teletekst bekijk of een krantje doorspit. Lekker op m’n gemak. Meestal kruipt de poes op schoot. Hij eet vaak een likje filet mee. Zo gaat dat, zeven dagen in de week.

Vroeger at ik ’s morgens altijd brood, maar ik vond het niet meer zo lekker. Ik had ook na een uurtje alweer trek. Met crackers –meestal sesamcrackers van Wasa–heb ik dat niet. Tja, er zit eigenlijk alleen maar lucht in, hoe het kan snap ik ook niet.

Het sigaretje hoort trouwens helemaal bij mijn ontbijt. Zie het als een soort toetje. Vroeger bij ons thuis was het dat echt. Wij waren met z’n vijven, pa, ma en drie broers. Als we klaar waren met eten, na het amen, dan stond een van ons op en kwamen er vijf pakjes sigaretten op tafel.”

Dagelijkse portie chocolade

Karlina Veldjesgraaf (31) uit Veenendaal ontbijt met brood met hagelslag.

„Mijn ontbijt is nogal simpel: van jongs af aan eet ik één of twee boterhammen met hagelslag of vlokken. Eerst was dat witbrood, later koos ik zelf voor tarwe- of volkorenbrood.

Van mijn ouders moest ik ’s middags vleeswaren als beleg, maar ’s ochtends vonden ze zoet prima. ’s Middags doe ik nu soms nog wel vleeswaren op brood. Maar ook dan blijft een boterham met hagelslag het lekkerst.

Het soort hagelslag of vlokken maakt me niet zo veel uit. Het goedkoopste pak uit de supermarkt vind ik prima. Als ik een keer hagelslag van een merk eet, dan proef ik wel verschil, in het voordeel van het merk.

Toen ons zoontje Laurens (2) er nog niet was, at ik op de bank. Nu smeer ik het brood aan tafel en eten we het daar ook op. Met een kopje thee erbij. Mijn man is dan meestal al naar zijn werk. Laurens mag zelf kiezen wat op zijn brood gaat. Meestal is het jam, smeerworst of pindakaas en soms ook hagelslag of vlokken.

Ik heb weleens geprobeerd ’s morgens wat anders dan hagelslag of vlokken op brood te doen. Vruchtenhagel of hartig beleg. Maar dan kreeg ik in de loop van de dag zo’n trek in chocolade, dat ik het nu zo maar laat. Ik ben verder helemaal niet zo’n erge chocoladefan; blijkbaar heb ik aan mijn portie in de ochtend genoeg. Tja, en waarom zou ik er van af willen? Het is te lekker.”

Van teken van gulzigheid tot statussymbool

• De Grieken en Romeinen eten soms brood en wijn als ontbijt.
• In de middeleeuwen is ontbijt iets voor zieken en ouderen. Voor anderen is het een teken van gulzigheid: wie het vasten zo vroeg op de dag al breekt (break-fast), heeft geen controle over zichzelf.
• Laat in de middeleeuwen krijgt het ontbijt meer aanzien. In de eeuwen erna wordt het een uiting van luxe.
• In de tweede helft van de negentiende eeuw komt gezond ontbijten op, met vertolkers als de arts Bircher-Benner (birchermuesli) en Kellogg (cornflakes).
• In de twintigste eeuw moet het ontbijt vooral gemakkelijk en snel zijn.
• Tegenwoordig krijgt het ontbijt langzaam maar zeker weer hetzelfde aanzien als in de zeventiende eeuw. Ook nu laten veel mensen graag zien –bijvoorbeeld via sociale media– dat ze aandacht en geld besteden aan hun eerste maaltijd van de dag.