Van hagenpreek naar huiskamerkerk
„Maarten Luther zorgde in 1517 voor een vernieuwingsproces dat de kerk en de wereld heeft veranderd. Nu we bijna vijfhonderd jaar verder zijn, mogen we niet stil blijven staan. We moeten naar zijn voorbeeld verder.” Dat zegt het bestuur van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). De kerk staat opnieuw aan de vooravond van vernieuwingen, omdat er steeds minder mensen naar de kerk gaan. „Het zijn diep ingrijpende veranderingen, die velen oprecht pijn en verdriet zullen doen.”
PKN start maandag in de Oude Lutherse Kerk in Amsterdam met een jubileumjaar in de aanloop naar 31 oktober 2017, als het precies vijfhonderd jaar is geleden dat monnik Luther zijn 95 stellingen volgens de overlevering aan de kerkdeur spijkerde in het Duitse plaatsje Wittenberg. Luther verzette zich met name tegen het feit dat katholieken in de kerk door middel van een aflaat kwijtschelding van hun straf in het vagevuur konden kopen. Zijn stellingname, bekend geworden als de Reformatie, zorgde voor een scheuring in de rooms-katholieke kerk. De protestanten scheidden zich af.
„Onze kerk is sindsdien altijd in beweging geweest”, stelt het PKN-bestuur. „We staan nu op het punt dat we een stap naar voren moeten doen. Oecumene, samenwerken met andere kerken, is noodzakelijk.” PKN heeft nu nog een kleine twee miljoen leden, maar dat aantal neemt vooral door de vergrijzing snel af. In de nota ‘Kerk 2025: een stap verder’ heeft het bestuur daarom keuzes gemaakt.
Toenadering tot de rooms-katholieke kerk, voor veel protestanten moeilijk, is al een poosje gaande. Luther werd in de pauselijke ban gedaan vanwege zijn opruiende gedachtegoed. Vijfhonderd jaar later zijn de katholieken en de protestanten weer op zo’n goede voet dat paus Franciscus maandag in het Zweedse Lund bij de herdenking van de Lutherse Wereldfederatie is.
Aanhangers van Luther hadden in hun tijd geen eigen kerken en moesten stiekem bijeenkomen. Die eerste protestantse diensten staan bekend als de hagenpreken. PKN voorziet nu dat er ‘huiskamerkerken’ zullen komen: geloofsbijeenkomsten bij iemand thuis in gebieden waar niet meer voldoende leden zijn om een kerk in stand te houden.
„Het schisma was natuurlijk pijnlijk”, zegt woordvoerster Marloes Nouwens van PKN. „Toch vieren we dat de protestantse kerk na vijfhonderd jaar nog steeds een levende beweging is. Het gedachtegoed van Luther en zijn volgeling Calvijn - soberheid, omzien naar elkaar - is diepgeworteld.” Maandag start onder andere een estafette van feestelijkheden in kerken, die een jaar lang van provincie naar provincie trekt. Op 31 oktober 2017 eindigt de viering in de Dom in Utrecht.