Bij mijn aankomst in Juba gonst het er van de geruchten. Volgens berichten op Twitter, Facebook en een aantal nieuwswebsites is de Zuid-Sudanese president overleden. Of op z’n minst doodziek. Hij is immers al wekenlang niet in het openbaar verschenen. Teksten als: „Na een wekenlang ziekbed is Kiir gestorven”, en: „Hij haalt het einde van de maand niet”, komen voorbij.

Een enkel bericht stelt zelfs dat soldaten zich gereedmaken voor een staatsgreep: er komt namelijk een populaire functie vrij. De geruchten verspreiden zich razendsnel en de spanning in de hoofdstad neemt met de dag toe. Niemand weet wat er precies aan de hand is. Niemand weet wat er gaat gebeuren. En óf er iets gaat gebeuren.

Het is midden oktober en de thermometer geeft 37 graden Celsius aan. Vrouwen verkopen groente en fruit op de markt, auto’s staan in de file voor een druk kruispunt en restaurantjes zitten vol. Het gewone leven in Juba gaat door, al zijn de sporen van geweld in de hoofdstad goed zichtbaar. Muren zitten vol kogel­gaten, legervoertuigen rijden rond en soldaten met kalasj­nikovs bewaken checkpoints. De herinnering aan de dagen van geweld in juli is nog vers.

Paniek

Zware gevechten braken toen uit tussen het regeringsleger en troepen die loyaal waren aan oppositieleider en voormalig vice­president Riek Machar. In een paar dagen tijd werden 300 soldaten en burgers gedood. Duizenden anderensloegen op de vlucht. Niemand had verwacht dat het hier op zo’n schaal mis zou gaan: midden in de stad waar internationale organisaties en bedrijven zijn gevestigd en waar politici en expats wonen.

„Ik heb vier dagen lang onder mijn bed gelegen. Ik ben nog nooit zo bang geweest”, zegt de Zuid-Sudanese Mimi Amour in het vliegtuig van Nairobi naar Juba. Toen de luchthaven weer openging, is ze meteen naar Kenia vertrokken, waar ze opgroeide en studeerde. Nu keert ze terug. Volgende week begint ze met haar nieuwe baan bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. „Ik wil helpen bij de wederopbouw van het jongste land ter wereld.”

Waar de geruchten over Kiirs dood toe kunnen leiden, wordt duidelijk tijdens een bezoek aan een restaurant in een wijk vlak bij het centrum. Het oogt verlaten. Op de toonbank staat een schaal met gekookte aard­appels. Er cirkelen vliegen boven. „Iedereen is weggegaan, we zagen mensen net heel hard weg­rennen. Er is iets aan de hand,” zegt de serveerster bezorgd.

De geruchten hebben ook het nabijgelegen kantoor van de Nederlandse organisatie SNV bereikt. De telefoon rinkelt er continu. Vrienden en familie­leden buiten Juba willen weten wat er gaande is. „Nogmaals, mensen maken elkaar bang, alles is rustig in Juba”, drukt medewerker 
Baden Swaib bellers op het hart.

Hij heeft net gehoord dat er paniek was uitgebroken op een markt. „Het was een onschuldig incident, maar als er één persoon begint te rennen, dan volgt de rest, terwijl ze niet weten waarom ze eigenlijk op de vlucht slaan.” Volgens directeur Fungai Makoni zijn geruchten kenmerkend voor een land dat balanceert op de grens van oorlog en vrede. „Mensen willen op de hoogte blijven, maar geruchten voeden de angst alleen maar.”

Leugens

Op 12 oktober, een week nadat de geruchten over Kiirs lot de wereld rondgingen, geeft minister van Informatie Michael Makuei een persconferentie. Licht geïrriteerd spreekt hij de media toe: „Het waren allemaal leugens, de president verkeert in een goede gezondheid!” Later op de dag rijdt er een stoet van gepantserde wagens door het centrum van Juba. Vooraan, in een auto met open dak, staat een man met een grote hoed: president Salva Kiir. De Zuid-Sudanese vlag wappert, mensen langs de kant juichen en Kiir zwaait.

De rit wordt uitgezonden op de nationale televisie, zodat mensen in het hele land het kunnen zien: de president leeft. In het kantoor van de SNV zijn ze zichtbaar opgelucht. Ten minste één gerucht is de wereld uit en de rust keert weer. Maar voor hoelang dit keer?

Sinds juli is de veiligheids­situatie in het land verder verslechterd. Toenmalig vice­president Machar moest plaatsmaken voor Taban Deng Gai. De gekrenkte Machar verliet Zuid-Sudan en dreigt met een terugkeer en hernieuwd „gewapend verzet” tegen de regering. Analisten betwijfelen echter of hij genoeg manschappen kan mobiliseren die hem hierbij gaan helpen.

Vorige week verklaarde de VN-missie voor Zuid-Sudan, Unmiss, extreem bezorgd te zijn over het toegenomen geweld en de gewapende conflicten in verschillende delen van het land. Hongersnood ligt op de loer, er is een choleraepidemie uitgebroken en volgens de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR leven er 1 miljoen Zuid-Sudanezen in overvolle vluchtelingenkampen in de regio. „Het is enorm instabiel en onzeker. De vlam kan zo weer in de pan slaan, de vraag is alleen wanneer precies”, meent Makoni.

Ondertussen zijn gewone Zuid-Sudanezen de constante onrust in hun land zat. In de nasleep van het geweld in juli richtte een groep jonge gepassioneerde activisten en kunstenaars de beweging AnaTaban op. „Dat betekent ”ik ben moe”, iets waarin iedere Zuid-Sudanees zich kan vinden”, legt een van de oprichters, Abul Oyay, uit. „We willen niet meer langs de zijlijn staan en toekijken hoe ons land kapotgaat.”

Duiven

Zo tekenden ze op een muur in het centrum van Juba een kind achter een naaimachine. Met ernaast de tekst: „De jeugd moet straks de lappen stof, waarop ons land lijkt, weer aan elkaar naaien.” Verderop is een container die dienstdoet als cultureel centrum versierd met een afbeelding van een kalasjnikov waaruit witte duiven komen in plaats van kogels.

Behalve met muurschilderingen geeft AnaTaban zijn boodschap ook door met straattheater en door rapmuziek te maken. „Politiek overleg faalt en wij hopen dat wij op onze manier de dialoog kunnen aangaan met leiders en landgenoten over de manier waarop we dit land kunnen veranderen.” Want weer balanceert het jongste land ter wereld op de rand van een burgeroorlog.

Oorlog en vrede in Zuid-Sudan

Juli 2011: Zuid-Sudan wordt onafhankelijk van het noorden, na een oorlog die meer dan twintig jaar duurde en het leven heeft gekost aan zeker 1,5 miljoen mensen.

December 2013: een burgeroorlog breekt uit nadat president Salva Kiir vicepresident Riek Machar beschuldigt van het plannen van een staatsgreep. De strijdende partijen zijn de twee grootste etnische groepen van het land, de Dinka (geleid door Kiir) en de Nuer (geleid door Machar). Tienduizenden mensen worden vermoord en meer dan 1 miljoen mensen slaan op de vlucht. Machar vlucht het land uit.

Augustus 2015: onder internationale druk ondertekent president Kiir een vredesakkoord met de rebellen (vertegenwoordigt door Machar), dat vervolgens regelmatig wordt geschonden.

April 2016: Machar keert terug naar Zuid-Sudan en wordt opnieuw benoemd als vicepresident van een nieuwe eenheidsregering, geleid door president Kiir. Volgens Kiir zou dit „het einde van de oorlog en terugkeer naar vrede en stabiliteit” betekenen.

Juli 2016: op 8 juli breken er gevechten uit in Juba tussen soldaten die loyaal zijn aan Machar en het regeringsleger, waarbij in één week 300 mensen worden gedood. Duizenden anderen vluchtten naar buurlanden.

Juli-oktober 2016: Kiir ontslaat Machar als vicepresident en benoemt generaal Taban Deng Gai. Machar verlaat Zuid-Sudan opnieuw en is momenteel in Zuid-Afrika voor een medische behandeling. Hij dreigt met „gewelddadig verzet” tegen de regering.