De toestand van de EU is kritiek na het brexitreferendum, zo schetste de Duitse bondskanselier Angela Merkel de noodzaak tot actie. „We hebben een gevoel van solidariteit nodig.” De „Bratislava-agenda” wordt de komende weken en maanden met volle kracht uitgewerkt, zeiden Merkel en de Franse president François Hollande na afloop.

„Terug naar de kerntaken”, was de samenvatting van premier Mark Rutte. Hij benadrukte dat lidstaten vooral moeten uitvoeren wat ze eerder hebben afgesproken. En de Europese Commissie moet de teugels van de handhaving strak houden, aldus Rutte. Meerdere leiders hamerden op de noodzaak de grondoorzaken van migratie weg te nemen. Rutte zei bereid te zijn naar Afrikaanse landen af te reizen om daar vergelijkbare afspraken over vluchtelingen te maken als die met Turkije.

De top was bedoeld om de onenigheid over de koers van de EU te bedwingen en - in de woorden van de Italiaanse premier Matteo Renzi - „Europa samen een hart, een identiteit te geven”. Toch bleven veel landen hun vertrouwde stellingen betrekken. Oost-Europese landen als Polen, Hongarije en Slowakije benadrukten opnieuw hun onwil om verplicht vluchtelingen op te nemen. En Zuid-Europese landen herhaalden hun wens voor soepelere toepassing van de begrotingsregels.

Een concreet antwoord op de verdeeldheid, het populisme en de euroscepsis ligt er dus nog niet. Wel namen de leiders zich voor „simplistische oplossingen van extremistische of populistische politici moedig te bestrijden”. En ze beloofden hun besluiten „duidelijker en eerlijker” uit te leggen aan burgers en meer rekening te houden met hun verwachtingen.

In februari is een volgende bijeenkomst gepland op Malta, waarna er in maart op een top in Rome spijkers met koppen moeten worden geslagen.