Het geweten moet gevormd worden. Meer dan vroeger wordt daarover tegenwoordig nagedacht. Allerlei artikelen, boeken en bijeenkomsten zijn eraan gewijd. Gewetenvorming is een belangrijk thema geworden, mede omdat er in onze samenleving zoveel veranderingen gaande zijn.

Die aandacht voor vorming maakt tegelijk duidelijk dat het geweten niet een statisch iets is. Het kan veranderen. Dat leert de Bijbel ons ook. Farao’s hart werd verhard. Zijn geweten sprak steeds minder, totdat het tenslotte zweeg. Hij was gewetenloos geworden. Er wordt daarom wel gezegd: niets is zo rekbaar als het geweten van een mens. Vandaag verhindert het een mens om over een molshoop heen te stappen, morgen huppelt hij over een berg.

Dat het geweten niet vatbaar is voor veranderingen, is dus al eeuwen bekend. Dat in dictaturen welbewust wordt geprobeerd gewetens te beïnvloeden of zelfs uit te schakelen, heeft de geschiedenis ook geleerd. Om een voorbeeld te noemen: de jonge jongens die zich in de jaren veertig van de vorige eeuw aansloten bij nazi-organisaties waren doorgaans goed tien jaar ervoor kwetsbare kleuters met een teer gemoed. De staat zorgde ervoor dat ze keihard waren en er geen enkele moeite mee hadden om gewetenloos op te treden.

Vertegenwoordigers van het westers democratisch denken kunnen soms heel scherp protesteren tegen dergelijke staatsbeïnvloeding. Zij verdedigen met verve de vrijheid van geweten. Dat is ook een groot goed, waar een samenleving niet zuinig genoeg op kan zijn. Het is daarom opvallend dat juist in Frankrijk en in Amerika pogingen worden ondernomen om het geweten van burgers te herprogrammeren. Het zijn de landen waar de democratie ontstond en het eerst wortel schoot. Daar ondernemen politici en media nu verwoede pogingen om het geweten van mensen te hervormen in libertijnse richting.

De regering Obama probeert in de VS de acceptatie van het homohuwelijk en van transgenders een flinke impuls te geven. En weliswaar heeft de hoogste rechter in Frankrijk gisteren bepaald dat een boerkini op het strand gedragen mag worden, maar het debat is nog niet voorbij. Ook de kleding van nonnen op het strand wordt door sommigen al ter discussie gesteld.

Bijna dwingend schrijven libertijnen het nieuwe ethische besef voor: gij zult dit accepteren. Wie vasthoudt aan oude, Bijbelse waarden omtrent huwelijk, onderscheid tussen de geslachten, de kleding ter bedekking van de schaamte, dreigt als outcast te worden behandeld.

Dat mensen in hun geweten deze nieuwe moraal niet willen en niet kunnen accepteren wordt weggehoond en zo wordt een nieuw geweten met dwang opgedrongen. Tegenover de Bijbelse invulling van het ”gij zult” komt steeds sterker de modern liberale te staan. De scheiding der geesten wordt scherper.