Nog maar ruim vijf procent van de huidige bevolking in Nederland heeft de bevrijding in de Tweede Wereldoorlog zelf meegemaakt. Dat becijferde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) net voor de viering van Bevrijdingsdag.

Van de kleine 1 miljoen mensen die leefden tijdens de bevrijding in 1945 heeft nog een veel kleiner deel die bevrijding ook bewust meegemaakt. Zo leven er nog maar 2600 mensen die toen twintig jaar of ouder waren.

Op zich is het de normale gang van het leven dat steeds minder mensen herinneringen hebben aan tijden die steeds verder in het verleden liggen. Wel is het zaak aandacht te hebben voor de gevolgen van het feit dat de stem van zij die het zagen, die erbij waren, die meevochten of die ternauwernood overleefden, zwakker en zwakker wordt in de samenleving. Want waar de geschiedenis niet meer bekend is en er over de donkere dagen van het Nationaal Socialisme niet meer gesproken wordt door ooggetuigen, is de kans groter dat die geschiedenis zich weer herhaalt. Omdat de signalen van toen niet meer herkend worden. En omdat de rode lampen die zouden moeten gaan branden bij actuele gebeurtenissen amper nog worden opgemerkt.

Soms is er nog wel enige herinnering aan waar de overheersing door de nazi’s eindigde: in de vernietigingskampen. Maar is er ook nog een herinnering aan hoe het begon? Aan de woorden die gesproken werden door politieke leiders van toen? Aan de slogans en kreten waarmee Hitler, eerst zelfs nog rijdend op het voertuig van de democratie, in Duitsland aan de macht kwam?

Tachtig jaar bevrijding leeft gelukkig nog in Nederland, zo blijkt uit andere onderzoeken. Negen op de tien mensen voelen zich betrokken bij de herdenkingen van het oorlogsgeweld. Al wordt de roep om die herdenking nog verder te verbreden met ook aandacht voor de oorlogen die nu gaande zijn wel steeds sterker.

Op zich is zo’n verbreding niet verkeerd. Maar het gevaar is wel dat de verschillende groepen in de samenleving straks allemaal hun eigen herdenking hebben, maar dat van het grote verhaal van toen de kennis steeds minimaler wordt.

Het is, in het jaar waarin we het tachtigste jaar van de bevrijding vieren, de hoogste tijd om meer te investeren in kennis van de geschiedenis. Daarbij heeft de overheid een belangrijke taak. Niet door meer geld te investeren in de organisatie van popfestivals op Bevrijdingsdag, maar door jongeren in contact te brengen met ouderen die weten hoe het was én hoe het begon. Opdat het belangrijke waarschuwingssysteem van de geschiedenis werkend blijft.

Kennis van de geschiedenis houdt het waarschuwingssysteem werkend