Conflicten en burgeroorlogen in onder andere Irak, Afghanistan, Libië, Syrië, Jemen en Zuid-Sudan worden aangewakkerd met wapenvoorraden die miljoenen dollars waard zijn. De wapens komen vooral uit landen die het wapenverdrag, dat in 2014 in werking trad, getekend of geratificeerd hebben. Dat stelden militaire analisten en mensenrechtenorganisaties gisteren tijdens een conferentie over het ATT. Uit recente rapporten blijkt dat er nog steeds conventionele wapens verscheept worden, in strijd met het internationaal recht.

Brian Wood van Amnesty International zegt dat het ATT potentieel miljoenen levens kan redden. Met de geleverde wapens worden volgens hem oorlogsmisdaden begaan of gefaciliteerd. „Er zou een zerotolerancebeleid moeten zijn voor landen die denken dat ze het ATT kunnen negeren. Elke dag worden kinderen gedood en verminkt door bommen, burgers krijgen wapens op zich gericht en gewapende groepen begaan misdaden met wapens die geproduceerd zijn in landen die zich verbonden hebben aan het verdrag”, zegt Wood.

Amnesty International wijst erop dat de VS, die het ATT ondertekend hebben, en lidstaten van de Europese Unie die het verdrag geratificeerd hebben, nog steeds kleine en lichte wapens, munitie, pantservoertuigen en bewakingsapparatuur leveren aan Egypte. Bulgarije, Tsjechië, Frankrijk en Italië worden met name genoemd. „De levering gebeurt ondanks het feit dat de Egypte tegenspraak hard aanpakt, wat geleid heeft tot de onwettige dood van honderden demonstranten, duizenden arrestaties en marteling van gedetineerden.”

Wapens die worden geproduceerd door ATT-ondertekenaars jagen ook bloedige burgeroorlogen aan, zegt Amnesty. Zo gaf Oekraïne zes maanden na ondertekening een exportvergunning af voor Mi-24-aanvalshelikopters voor Zuid-Sudan. Drie daarvan worden momenteel gebruikt door het Zuid-Sudanese leger. Een vierde moet nog geleverd worden.

In maart 2015 keurde het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken de levering van militair materieel ter waarde van 24 miljard dollar (21 miljard euro) aan Saudi-Arabië goed. Tussen maart 2015 en juni 2016 gaf Groot-Brittannië eveneens toestemming voor wapenexport ter waarde van 3,4 miljard pond (3,9 miljard euro) naar Saudi-Arabië. „Dat gebeurde terwijl Saudi-Arabië een coalitie leidt die continu willekeurige, buitenproportionele lucht- en grondaanvallen uitvoert op burgers in Jemen. Sommige van deze aanvallen zijn mogelijk oorlogsmisdaden”, zegt Amnesty.

Natalie Goldring van de universiteit van Georgetown zegt dat partijen van het ATT verplicht zijn om na te gaan of er misbruik gemaakt kan worden van de wapens die ze leveren. Landen die geen sterke exportcontrole kennen, stellen dat het enige tijd zal duren voordat het ATT volledig geïmplementeerd is. In andere landen, zoals de VS, bestaan binnenlandse belemmeringen om het verdrag te ratificeren.

Een belangrijk punt bij de invoering van het verdrag is het transparant maken van de wereldwijde wapenhandel.