Kort voor Omar Mateen zijn wapens leegschoot in een homobar in Orlando belde hij het Amerikaanse alarmnummer 911. Hij zei in dat korte gesprek dat hij trouw zwoer aan Islamitische Staat. IS zelf kwam korte tijd later met een verklaring waarin zij de verantwoordelijkheid voor de schietpartij opeiste. „De gewapende aanval gericht op een homoclub in de stad Orlando in de Amerikaanse staat Florida, waarbij meer dan honderd mensen dood of gewond zijn, is uitgevoerd door een strijder van Islamitische Staat”, aldus Amaq, het persbureau van IS. Het officiële dodental staat overigens op vijftig.

Het is vooralsnog onduidelijk of de claim van IS terecht is. Het komt vaker voor dat terreurorganisaties de verantwoordelijkheid opeisen voor aanslagen die door individuen zijn gepleegd die geen officiële banden met hen hebben.

Andersom gebeurt het ook regelmatig dat terroristen of terreurbewegingen zich afficheren met spraakmakende terroristische organisaties, terwijl er geen sprake is van officiële connecties.

Dat gebeurde bijvoorbeeld na de aanslagen van 11 september 2001 in New York en Washington. Terreurbewegingen over de hele wereld verklaarden plotseling dat zij banden met al-Qaida hadden. Al was het alleen maar om de extra schrik aan te jagen dat zij tot vergelijkbare daden in staat waren.

Toen strijders van Islamitische Staat in 2014 een pijlsnelle opmars in Irak en Syrië maakten en een islamitisch kalifaat uitriepen, verklaarden ook veel terreurbewegingen elders in de wereld zich loyaal aan IS.

Onderzoek zal moeten uitwijzen of Omar Mateen daadwerkelijk banden met IS had of dat hij als een zogenaamde ”lone wolf” opereerde. Zeker is wel dat leiders van diverse extremistische islamitische organisaties, waaronder IS, onlangs alle moslims specifiek opriepen tot aanvallen op Amerikanen tijdens de vastenmaand ramadan.

Clare Lopez, Midden-Oostenexpert aan het Center for Security Policy, liet zich in vergelijkbare bewoordingen uit. „Ik zou die term nooit gebruiken. Ik zou eerder zeggen dat dit een geval van individuele jihad is, want dat is een officiële doctrine in de islam.”

Ideologie

Misschien vindt de FBI in het onderzoek een formele connectie tussen Mateen en een terreurbeweging, maar dat hoeft bepaald niet zo te zijn, aldus Lopez. Individuele jihadisten hebben echter wel iets gemeen: hun ideologie. „Hun loyaliteit ligt bij de islam en de sharia. Onder de islamitische wetgeving is elke moslim op individuele basis verantwoordelijk om de sharia te handhaven. Dat maakt elke moslim tot een potentiële ‘burgerwacht’. Christenen zijn verplicht volgens de Tien Geboden te leven, maar een individuele christen is niet verplicht om ze te handhaven.”

In de islam is het precies andersom, benadrukt Lopez. „Moslims worden verondersteld met iemand in gesprek te gaan, hen te overreden en het verkeerde van hun handelen te laten zien. Als dat niet werkt, zijn ze verplicht om fysieke actie te ondernemen.”