Al sinds 11 september 2001 is het terrorisme de nieuwe vijand, die door politici en diplomaten tot grote omvang wordt opgepompt. Bij de toetreding van zeven nieuwe Oost-Europese lidstaten bij de NAVO zeiden ook de nieuwe leden vooral tegen deze dreiging bescherming te zoeken bij de NAVO. De recente gebeurtenissen in Madrid geven alle kans om deze argumenten verder in te kleuren.

De NAVO zit in haar derde levensfase, wordt wel gezegd. De eerste was die van de Koude Oorlog, toen het communistische Warschaupact de vijand was. De tweede fase was die van de jaren negentig, waarin de NAVO een nieuwe rol zocht en één keer is opgetreden in Kosovo, toen de internationale gemeenschap binnen de Verenigde Naties geen overeenstemming kon bereiken.

De derde fase is ingegaan bij de terreuraanval op de WTC-torens in New York en is die van de strijd tegen het „wereldwijde terrorisme.” Tegelijk valt er een opkomst te zien van grotere activiteiten op het gebied van vredesbewaring, als „onderaannemer van de Verenigde Naties”, zoals de huidige NAVO-secretaris-generaal De Hoop Scheffer eens zei toen hij nog Nederlands minister was.

Afgelopen vrijdag namen de ministers van Buitenlandse Zaken in de NAVO-raad een verklaring over terrorisme aan waarin elke vorm van terrorisme, „categorisch wordt verworpen”, aldus de verklaring. „Zolang het nodig is, zijn we vastbesloten samen te vechten tegen deze gesel die onze samenbindende waarden uitdaagt, in het bijzonder die van vrijheid op basis van democratie, persoonlijke vrijheid en de rechtsstaat.”

De NAVO-lidstaten spreken uit de strijd tegen terrorisme aan te gaan met „politieke, diplomatieke, economische en, indien noodzakelijk, militaire middelen.” Het optreden in Afghanistan en op de Balkan is bedoeld om deze landen te stabiliseren, „waardoor terrorisme niet meer opbloeit.”

De concrete maatregelen die de 26 NAVO-ministers elkaar vrijdag beloofden, waren het „uitwisselen van inlichtingen” over terroristen tussen de bondgenoten. Binnen enkele maanden moet er in Brussel een speciale dienst actief zijn die puzzelstukjes uit alle windstreken bij elkaar legt om te zien of de baard van Bin Laden al in zicht komt. „We moeten meer doen om terroristen over de grenzen van het ene naar het andere land te volgen”, aldus de Amerikaanse minister Colin Powell vorige week.

Daarnaast wil de NAVO meer betekenen voor lidstaten zelf, bijvoorbeeld door bescherming te bieden bij de Olympische Spelen in Athene en het Europees kampioenschap voetbal in Portugal. Ook wil de NAVO helpen om gijzelingen van vliegtuigpersoneel -zoals op 11 september- te voorkomen. In alle aspecten van deze strijd werkt de NAVO samen met Rusland en internationale organisaties zoals de Europese Unie, die twee weken geleden de Nederlander Gijs de Vries benoemde tot terreurcoördinator.

Of al die plannen worden gerealiseerd, is natuurlijk de vraag. Maandag zette de Russische defensieminister Sergei Ivanov de samenwerking met de Russen al onder druk. Op een speciale NAVO-Russische antiterreurconferentie in de Verenigde Staten noemde Ivanov het terrorisme „de meeste gevaarlijke dreiging voor de wereldbevolking”, die alleen door goede politieke en militaire samenwerking kan worden bedwongen. Rusland was op dat punt al erg actief, benadrukte hij.

Tegenover verslaggevers liet hij er echter op volgen dat hij „nog geen duidelijk antwoord had gekregen op de vraag wat de NAVO nu zelf eigenlijk doet” in de strijd tegen het terrorisme. „Heel rechtstreeks vraag ik wat de uitbreiding van de NAVO in Centraal-Europa en in de Baltische staten te maken heeft met het gevecht tegen internationaal terrorisme. Dat antwoord kan ik zelf geven: Niets.”

Volgens hem krijgen terroristen -zoals de Tsjetsjeense rebel Akhmed Zakajev- gemakkelijker visa om de Europese Unie binnen te komen dan ordentelijke Russische burgers.

De NAVO is „duidelijk niet geschikt” om te functioneren als antiterreurorganisatie, meent terrorismedeskundige prof. Peter Schmidt van de Stiftung für Wissenschaft und Politik (SWP) in Berlijn. „Uiteindelijk is terrorisme altijd nog een probleem dat met de binnenlandse politie wordt aangepakt. De NAVO heeft daarin een secundaire rol. Verklaring zoals deze en de recente uitspraken van de Europese Unie zetten weinig zoden aan de dijk. Wel heeft zo’n verklaring een belangrijke symbolische waarde om te laten zien dat men schouder aan schouder staat.”

Schmidt moet nog zien dat NAVO-landen vanaf nu op veel grotere schaal geheime inlichtingen uitwisselen. „Dit is nauwelijks realistisch. Landen willen hun bronnen beschermen. De Amerikanen wilden op de Balkan nauwelijks informatie delen met de Fransen, want die lekten volgens hen naar de Serviërs. Om inlichtingen uit te wisselen, is vertrouwen nodig. Dat is er op dit moment eigenlijk alleen tussen de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Australië. In de Europese Unie zie ik dat vertrouwen nog niet.”

De Duitse analist erkent dat de dreiging van terrorisme soms spookachtige trekken vertoont, omdat het geen concreet gezicht heeft. „Dat is echter het probleem van alle internationale organisaties die spreken over terreurbestrijding. Al deze organisaties proberen ook zo veel mogelijk taken naar zich toe te trekken.”

Prof. Schmidt betwijfelt of Rusland in de strijd tegen het terrorisme wel een goede partner is, omdat dit land in het gevecht tegen de Tsjetsjeense rebellen veel waarden schendt die de NAVO zegt hoog te houden. „Als je goed met Rusland wilt samenwerken, moet je stoppen met het bekritiseren van het optreden in Tsjetsjenië. Duidelijk is dat de Russische president Poetin deze strijd wil winnen en dat hij zijn beleid niet zal veranderen. Dit zijn de cruciale vragen bij internationale samenwerking.”