Als er in gemeenten van gereformeerd belijden ruimte ontstaat om in de eredienst meer te zingen dan alleen psalmen, dan is de belangrijke vraag: Welke liederen kies je? Juist op dit punt signaleerde ds. A. Schroten, hervormd predikant in Leerdam, een stuk verlegenheid. „Er zijn hier en daar wel richtlijnen aangeboden, maar uiteindelijk neemt elke plaatselijke kerkenraad zijn eigen beslissing. En dat kan per gemeente heel verschillend uitpakken. Het lijkt wel wat op de richterentijd: ieder doet wat goed is in zijn oog. De eenheid in het zingen gaat verloren. En soms worden er keuzes gemaakt die je zelfs zorgen baren.”

Vanuit die zorg verzamelde ds. Schroten ruim twee jaar geleden een groep predikanten, musici en neerlandici uit de kring van de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk om zich heen, om samen een „gewogen selectie” van „eredienstwaardige” liederen te maken. Het resultaat is de bundel ”Weerklank”, waarin behalve een compleet psalter 618 liederen zijn samengebracht (zie: ”Bundel ”Weerklank””).

Waarom opent de bundel met een compleet psalmboek?

„In de kring van de Gereformeerde Bond is altijd benadrukt dat de psalmen in de eredienst het primaat moeten hebben. Dat onderschrijven wij van harte. Maar daarbij zien we dat in toenemende mate mensen moeite hebben met de verouderde taal van de berijming van 1773. Wij bieden daarom alle psalmen in een toegankelijker taal aan, juist om mensen bij de inhoud ervan te bewaren. Een deel komt uit de nieuwe berijming van 1967, een deel uit het vrijgemaakte Gereformeerd Kerkboek. Daarnaast zijn er een paar recente berijmingen opgenomen. Bij 26 psalmen is nog een tweede variant opgenomen.”

Welke criteria hanteerden jullie bij de selectie van de gezangen?

„We hadden steeds vier maatstaven: liederen moeten Bijbels zijn, aansluiten bij de gereformeerde belijdenis, tekstueel van goede kwaliteit zijn en kerkmuzikaal passen binnen een gereformeerde liturgie. Bij elk gezang discussieer je dan weer over een ander aspect. Bij liederen van Johannes de Heer zijn bijvoorbeeld vaak muzikale vragen te stellen. Bij andere liederen wringt het met de belijdenis. Maar het meest ging het gesprek toch over de taal.”

Een aantal bekende liederen, zoals ”Uren, dagen, maanden, jaren” en ”Ruwe stormen mogen woeden”, is qua taal aangepast. Waarom?

„Veel oudere liederen, met name uit de hervormde zangbundel van 1938, hebben een piëtistische, christocentrische inhoud, die je nu nog diep kan raken. Het taalkleed is alleen gedateerd. Ook de beeldspraak, bijvoorbeeld als er gezongen wordt over de verre kusten, is soms verouderd. We hebben die liederen willen afstoffen. Dr. H. van ’t Veld en ik vormden daarin een duo. Sommige mensen zullen het jammer vinden dat de vertrouwde tekst gewijzigd is. Maar het gaat ons erom de diepe inhoud van zo’n lied ook voor volgende generaties toegankelijk te maken. Het gaat dan overigens altijd om liederen waarvan de auteur meer dan zeventig jaar geleden overleden is. Dan is het auteursrecht vervallen.”

Een groot deel van de gezangen komt uit het Liedboek voor de kerken. Veertig jaar geleden was er in Gereformeerde Bondskring een grote huiver ten aanzien van deze bundel. Is die huiver verdwenen?

„Het is niet zo dat we met terugwerkende kracht zeggen dat alle kritiek op het Liedboek destijds onterecht is geweest. Met de bundel als geheel kun je nog steeds moeite hebben, bijvoorbeeld vanwege de liederen waarin de alverzoening naar voren komt. Maar wij staan er denk ik vandaag de dag wat onbevangener in dan veertig jaar geleden, toen de controverse van de gezangenkwestie speelde. Wij hebben elk lied op zichzelf bekeken. En dan zie je dat er heel veel mooie gezangen uit de schat van de kerk der eeuwen in staan. Destijds zijn liederen vaak afgeschreven omdat de dichter niet gereformeerd was. Maar net zoals we dat doen bij de psalmen in de oude berijming, keken we niet allereerst naar de auteur, maar naar de inhoud. En dan zijn er heel veel gezangen die de Schrift op een mooie manier vertolken.”

De bundel wil gezangen bieden die passen bij de gereformeerde liturgie. Tegelijk staan er ook opwekkingsliederen zoals ”Welzalig de man die niet wandelt” en ”Hij kwam bij ons heel gewoon” in.

„We hebben het klassieke kerklied voor ogen gehad, dat met een orgel te begeleiden is. Hier en daar naderen we de grenzen van de gemeentezang, zoals bij de twee liederen die je noemt. Dat is niet omdat we blindelings allerlei populaire liederen wilden opnemen, want populariteit was voor ons geen criterium. Wel wilden we het geheel van de gemeente dienen. In veel Gereformeerde Bondsgemeenten zie je een driestromenland: een groep met een bevindelijke geloofsbeleving, een groep met een evangelische geloofsbeleving en een groep die zich meer oriënteert op de liturgie van het midden van de kerk. Die breedte van de Bond komt ook in onze bundel tot uitdrukking. We zien in diverse gemeenten dat er soms ook een piano wordt gebruikt. Voor hen is bij een aantal liederen aangegeven dat de begeleiding bij voorkeur om de piano vraagt. Maar dat zijn er maar een paar. Alle liederen zijn dus met orgel te begeleiden. We zijn bewust weggebleven bij het genre dat om een combo vraagt. De liturgie hoeft dus niet van kleur te verschieten.”

Er is ook een forse rubriek kinderliederen opgenomen, waaronder liedjes van Elly en Rikkert. Zijn die ook voor de eredienst bedoeld?

„De hele bundel bestaat uit liederen die gemeentebreed gezongen kunnen worden. Zo hebben we ook naar de kinderliederen gekeken. Uitgangspunt was dat een goed kinderlied door jong en oud meegezongen kan worden. Want een goed kinderlied is niet kinderachtig. Wij schrijven niet voor dat elke gemeente nu kinderliederen moet gaan zingen. Wij faciliteren die gemeenten die kinderliederen in de dienst gebruiken. Op sommige plaatsen wordt in iedere dienst standaard één kinderlied opgegeven, andere gemeenten hebben kinderdiensten op bid- of dankdag. Voor die situaties hebben wij een handreiking willen doen.”

In een brief aan kerkenraden wordt de bundel onder de aandacht gebracht. Is het de bedoeling dat iedere kerkenraad over ”Weerklank” gaat spreken?

„Als redactie willen we geen promotie voeren. We willen er geestelijk in staan. We zijn geen beweging en willen geen vernieuwingen doordrukken. We willen een handreiking bieden voor situaties waarin het zingen van gezangen aan de orde is. Uitgeverij Boekencentrum heeft inderdaad een brief aan kerkenraden gestuurd, niet alleen aan alle predikanten en scriba’s binnen de Gereformeerde Bond, maar ook bijvoorbeeld binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken. We merken namelijk dat ons initiatief breder herkend wordt. Tegelijk zullen er gemeenten zijn die helemaal niet af willen van het alleen psalmen zingen. Iemand zei: „Ik vind het ontzettend goed wat jullie doen, maar tegelijk hoop ik dat onze kerkenraad de bundel niet zal invoeren.” Dat vond ik een prachtige reactie. Zo iemand heeft zelf genoeg aan de psalmen van 1773, maar beseft dat het op andere plaatsen anders is en dat het belangrijk is dat er voor die situaties een goede bundel beschikbaar is.”

Stel: u kijkt over dertig jaar terug en u moet constateren dat de bundel waar mede uw naam aan hangt toch een aanzuigende werking heeft gehad als het gaat om het zingen van gezangen in de eredienst.

„Ik heb best weleens wakker gelegen van alle keuzes die wij als redactie moesten maken. Maar juist met het oog op de toekomst is het voor de kerk geen optie om bij alle ontwikkelingen niets te doen en alle gemeenten zelf het wiel te laten uitvinden. Kijk, het is duidelijk dat wij geen principieel bezwaar tegen gezangen hebben. Als de Schrift oproept om de grote daden van God te bezingen, willen we niet zwijgen over Zijn beslissende daden in Christus en over de doorwerking daarvan door het werk van de Heilige Geest. Maar we willen geen nieuwe gezangenkwestie ontketenen. Zelf ben ik helemaal vertrouwd met de oude berijming. Daar zong ik vroeger in Hasselt uit en dat doe ik hier in Leerdam nog steeds met liefde. Overigens waren de gezangen er altijd wel. Organist Egbert Woelderink speelde ze in Hasselt vrijmoedig in de dienst. Maar je zóng alleen de psalmen. Als er nu gemeenten zijn die bij die praktijk willen blijven: laat ze in hun gemoed ten volle verzekerd zijn. Voor de gemeenten die verbreding wensen, bid ik dat zij de geloofsgestalten blijven kennen die we in de psalmen vinden. Maar juist daarom is het nodig om een evenwichtige selectie liederen te hebben. Als ik over dertig jaar zou moeten constateren dat de diepgang in het geloofsleven is afgenomen, mede door deze bundel, dan zou ik dat intens betreuren. Tegelijk: Hoe zou dat kunnen bij liederen die zozeer getuigen van het werk van Vader, Zoon en Heilige Geest? Wij bidden dat zij het geloofsleven juist verdiepen en verrijken. Als gemeenten naast de psalmen, die voor mij op de eerste plaats blijven staan, op een verantwoorde manier over het heil in Christus zijn gaan zingen, dan zie ik dat niet als een slechte ontwikkeling.”

Bundel ”Weerklank”

De bundel ”Weerklank” bevat een „gewogen selectie” van liederen „die Gods Woord naspreken, aansluiten bij de gereformeerde belijdenis en kerkmuzikaal passen binnen de gereformeerde liturgie”, aldus de inleiding.

De bundel opent met de 150 psalmen. Steeds wordt een berijming op de Geneefse melodie geboden. Een deel (57 psalmen) komt uit de nieuwe berijming van 1967, een ander deel (86 psalmen) stamt uit het Gereformeerd Kerkboek van 1986. Daarnaast is een aantal recente berijmingen van onder anderen Jan Pieter Kuyper, dr. Enny de Bruijn en dr. H. van ’t Veld opgenomen. Bij 26 psalmen wordt ook een tweede versie aangeboden, vaak op een alternatieve melodie. Deze psalmen komen voor een groot deel uit de bundel ”Liederen voor de Gemeentezang” van de Unie van Baptisten Gemeenten. Andere zijn bijvoorbeeld van J. J. L. ten Kate (Psalm 23) of zijn nieuw gemaakt door ds. A. Schroten (Psalm 11 en 120).

Na de psalmen volgen 618 gezangen, afkomstig uit meer dan dertig bundels: van de hervormde bundel van 1938 tot de bundel Opwekking en liederen van de band Sela. Na 101 Bijbelliederen volgen 125 gezangen bij het kerkelijk jaar en een rubriek ”liederen bij kerk en Koninkrijk”. Dan een reeks liederen bij liturgische momenten en bijzondere dagen. Vervolgens liederen bij de thema’s als geloven, zorg en verdriet, morgen en avond. Als ”liederen van belijden” zijn de catechismusliederen die dr. H. van ’t Veld eerder uitgaf, opgenomen. Sluitstuk vormt een reeks van bijna honderd kinderliederen, waaronder een groot aantal van Hanna Lam, maar ook van onder anderen Elly en Rikkert, dr. Van ’t Veld, ds. J. Van Amstel, Ton van Driel en A. F. Troost.

”Weerklank” is een uitgave van Boekencentrum in Zoetermeer. Nu verschijnt de eenstemmige bundel (€ 27,50). In september komt de begeleidingsbundel uit (€ 195,-). Begin volgend jaar wordt de bundel ook digitaal ontsloten.

Meer informatie: www.boekencentrum.nl