In links Europa gloeit de hoop. Is er in Frankrijk een revolutie gaande? Is de Europese lente begonnen? Want kijk eens, de aanhoudende protesten in Parijs beginnen hun evenknieën te krijgen in andere Europese steden, zoals Barcelona, Madrid en Brussel. En ook in Nederland is een groep die dergelijke bijeenkomsten op de Dam in Amsterdam van de grond probeert te krijgen. Voor vanavond staat daar het derde protest gepland.

Het onderstreept dat de Franse protestbeweging Nuit debout allang niet meer alleen draait om onvrede over een wetsontwerp van de Franse minister van Arbeid Myriam El Khomri. Die wil, tot woede van velen, het ontslagrecht vereenvoudigen en knabbelt aan de 35-urige werkweek. De protesten drukken inmiddels echter een algehele onvrede uit over de maatschappelijke orde.

Dat klinkt vaag, en vaag wil de beweging bewust ook zijn. De officiële website van Nuit debout legt enkel uit dat iedereen zich moet kunnen laten horen. „De politiek is geen zaak van professionals, maar van ieder”, klinkt het. Nuit debout (te vertalen als ”nachtbrakers”) heeft dan ook geen leiders – geen officiële althans. Ieders mening telt.

Uiterst links

De thema’s die op het Place de la République worden besproken geven echter wel een indruk van de achtergrond van de beweging: zo zijn er frequent discussies gepland over feminisme, homoseksualiteit en omgang met illegalen en vluchtelingen.

Een invloedrijk figuur binnen de beweging is bovendien econoom Frédéric Lordon, die een fundamenteel andere inrichting van de economie bepleit. Zo wil hij de beurs afschaffen en bepleit hij terugkeer naar een economische soevereiniteit van Frankrijk. Weg met de euro, dus.

„We zullen de grondwet van de Sociale Republiek schrijven”, riep Lordon tijdens één van de bijeenkomsten op het Place de la République, waar ieder overigens enkel onder voornaam spreekt. Een deel van de aanwezigen scandeerde tijdens zijn toespraakjes: ”Lordon président.”

„Ja, veel ideeën die bij Nuit debout leven zou je uiterst links kunnen noemen”, zegt de Parijse prof. Yves Sintomer. Maar, waarschuwt hij, de beweging is meer dan dat. „Nuit debout is min of meer spontaan, vanaf het grondvlak, ontstaan, buiten elke politieke orde om.”

Wat zegt Nuit debout over Frankrijk?

„Het is de weerslag van een zeer somber politiek klimaat. Frankrijk boert achteruit, zowel op sociaal als op economisch en intellectueel gebied. Dat is pijnlijk. Daarbij komt dat de kwaliteit van de huidige politieke klasse erg pover is. Er leeft in de Franse samenleving een breed gevoelen dat er iets grondig mis.”

Wie vertegenwoordigen de demonstranten?

„Onder het publiek zijn veel studenten en mensen met intellectuele beroepen. Een deel heeft een activistische achtergrond. Er komen weinig demonstranten uit de arbeidersklasse of de hogere klasse. Mensen uit de banlieu (de multiculturele voorsteden rond Parijs, MW) zie je evenmin. Politiek gezien is duidelijk dat Nuit debout radicaal vijandig tegenover de Socialistische Partij van president Hollande staat.”

Aan het andere kant van het politieke spectrum floreert in Frankrijk het extreem-rechtse Front National. Kun je zeggen dat Nuit debout en het Front National van Marine Le Pen wortelen in dezelfde onvrede?

„Ze komen overeen in hun kritiek op het systeem en de machthebbers. Gemeenschappelijk hebben ze ook de onvrede over de hoge werkloosheidscijfers. In hun organisatie en opvattingen staan ze echter ver uit elkaar.”

Waar denkt u dat dit op uitloopt?

„Ik vind dat heel moeilijk te zeggen, omdat het meer over algemene waarden als solidariteit gaat dan over heel specifieke idealen. Belangrijke vraag is hoelang de protesten zullen doorgaan. En: zullen ze zich verder blijven verspreiden? Wat in ieder geval te zeggen valt, is dat de beweging duidelijk heeft aangegeven dat er iets fundamenteel mis is in Frankrijk, en dat er een groep mensen bereid is om te protesteren. Het doel is een humanere, socialere, politieke agenda.”

Zijn er in het verleden in Frankrijk soortgelijke protesten als nu geweest?

„Ze vallen wellicht te vergelijken met de protesten van 1968, toen jonge mensen eveneens opstonden tegen de gevestigde politieke partijen. Of het effect ook soortgelijk zal zijn, valt uiteraard nog niet te zeggen. Een duidelijk verschil in aanpak is dat de demonstranten nu langdurig publieke pleinen bezet houden.”

Kwamen de demonstraties voor u als een verrassing?

„In zekere zin wel. Het was duidelijk dat er een brede onvrede in de samenleving bestaat. Maar dat het tot zoiets zou leiden, had ik niet aan zien komen.”

Leven de demonstraties onder uw studenten?

„Er wordt zeker over gepraat, ja. Een van de redenen van het succes is overigens ook dat het gewoon leuk is op het plein. In Parijs hebben we in de regel weinig plekken waar je gratis gezelligheid kan vinden. Maar nu is er een plein waar je kunt praten en gratis kunt eten en drinken. En dat iedere avond weer.”

Yves Sintomer

Socioloog en politicoloog Yves Sintomer (1962) is hoogleraar aan de Université Paris VIII. Hij doet onder meer veel onderzoek naar nieuwe democratische bewegingen in Europa. Sintomer is lid van het prestigieuze Institut Universitaire de France.