Aanslagen hebben tot doel om paniek in Europa te zaaien. Dat moet de weerbaarheid van Europese samenlevingen breken. Angstige volkeren hebben immers de wil verloren om terug te vechten en zullen er eerder toe neigen om de vredesvoorwaarden van IS te accepteren.

Het is de vraag of er een verband bestaat tussen de moeilijkheden die IS ondervindt in zijn kalifaat in Syrië en Irak, en de recente aanslagen in Europa. Zal IS uit wraak meer aanslagen gaan plegen in Europa?

De aanslagen in Brussel illustreren in ieder geval opnieuw dat IS de Europese veiligheidsdiensten geregeld een stap voor is. Het Westen heeft IS in Syrië en Irak wellicht in het defensief gedrongen, maar op het oude continent lijkt Europa zelf in het defensief te zijn gedwongen.

In een conventionele oorlog is het altijd gemakkelijk om de balans op te maken. Welke partij staat op winst en welk op verlies? In zo’n oorlog is er sprake van een overwinnaar, die vervolgens de vredesvoorwaarden dicteert die het overwonnen land slechts kan accepteren. De definitie van overwinning is hierbij glashelder. Bij een organisatie als IS, die wordt gedreven door een religieuze ideologie, ligt dit anders.

De aanslagen in Brussel kunnen verklaard worden als wraakactie van IS voor zijn verliezen in Syrië en Irak, maar ook het tegenovergestelde kan niet worden uitgesloten. Na de aanslagen van november 2015 in Parijs reageerde de Franse regering door het aantal bombardementen op IS in Syrië op te voeren. De Belgische regering, onder zware druk staat om te bewijzen dat ze de situatie in eigen land nog onder controle heeft, zal waarschijnlijk tot hetzelfde besluiten. De leiding van IS heeft dit ongetwijfeld ingecalculeerd maar denkt dat ze in een win-winsituatie is terechtgekomen.

Bekend is dat officieren van de voormalige Iraakse Ba’athpartij grotendeels verantwoordelijk zijn voor de militaire strategie van IS. Deze officieren, die in Irak decennialang militaire ervaring hebben opgedaan, weten dat het kalifaat onmogelijk een oorlog zal kunnen winnen tegen twee internationale coalities die worden geleid door respectievelijk de Verenigde Staten en Rusland. Toch heeft IS er alles aan gedaan om zo ongeveer de hele wereld uit te dagen.

Enerzijds zou het Westen ertoe kunnen overgaan om het kalifaat van IS in Syrië en Irak definitief te vernietigen, maar wat zullen hiervan de gevolgen zijn? Allereerst zullen duizenden goedgetrainde Europese jihadisten vervroegd terugkeren naar hun thuislanden, wat voor Europese veiligheidsdiensten een regelrechte nachtmerrie betekent. Vervolgens zullen wereldwijd miljoenen sympathisanten van IS op wraak zinnen tegen het Westen.

Het uitroeien van IS in het Midden-Oosten is dus bepaald niet zonder risico’s, maar tegelijkertijd is het voortbestaan van IS in de Levant ook geen optie. Dit zal immers betekenen dat nog steeds honderden Europese jongeren naar het kalifaat kunnen reizen om hier een terroristische opleiding te ontvangen in militaire trainingskampen. Vooral voor Europa pakken beide opties dus negatief uit.

Er is ook nog een andere mogelijkheid. Die wordt door contra-terrorisme experts het meest gevreesd: samenwerking tussen IS en al-Qaida. Sinds jaren zijn beide terroristische organisaties in een bloedige broederstrijd verwikkeld, maar samenwerking is niet uitgesloten naarmate beide meer onder druk komen te staan.

De ideologische verschillen tussen IS en al-Qaida zijn klein, maar zijn voor Europa wel van betekenis. Al-Qaida wil de oude regimes in het Midden-Oosten ten val brengen. Deze regimes wisten dankzij westerse steun te overleven en daarom wil al-Qaida het Westen uit de islamitische wereld verdrijven. Al-Qaida heeft in Europa netwerken opgebouwd om vervolgens vanuit ons werelddeel geld en rekruten naar de islamitische wereld te sturen. Voor IS daarentegen is Europa zelf de hoofdprijs.