De schijf van vijf is een hulpmiddel om gezond te eten. „Je zou het ook een ideaal kunnen noemen”, zegt Astrid Postma-Smeets, kennis­expert voeding en gezondheid van het Voedingscentrum. „Of een stip op de horizon: voor veel mensen geldt dat ze daar qua eetpatroon nog heel ver van verwijderd zijn. Maar iedereen kan een stap in de goede richting zetten. Als je in plaats van witbrood één keer per dag bruinbrood gaat eten, heeft dat al effect.”

Postma was betrokken bij de samenstelling van de dinsdag gepresenteerde nieuwe schijf. Die in grote lijnen in het verlengde ligt van de vorige schijf uit 2004. Een aantal aanbevelingen is hetzelfde als in de november vorig jaar gepubliceerde Richtlijn goede voeding van de Gezondheidsraad. Bijvoorbeeld het advies om dagelijks drie koppen zwarte of groene thee te drinken, om regelmatig peulvruchten in plaats van vlees op het menu te zetten en om dagelijks een handje ongebrande en ongezouten noten te eten. Nieuw is de aanbeveling om minstens 250 gram groente per dag te eten.

Het groenteadvies legt de lat wel hoog.

„Dat klopt. Uit onderzoek is bekend dat veel mensen het vorige advies –200 gram groente per dag– al bij lange na niet halen. Maar we hebben hier toch voor gekozen omdat veel groente eten echt heel belangrijk is voor een goede gezondheid. Er zitten veel vitamines, mineralen en andere voedingsstoffen in.

We moeten gewoon vaker per dag groente gaan eten, net als in de landen om ons heen. Niet alleen met de warme maaltijd, maar ook tijdens de lunch of als tussendoortje in plaats van een koek of een snack. Kom­kommer of radijs op brood, of om vier uur een handje snoeptomaatjes.”

Waarom is er een nieuwe schijf van vijf nodig?

„De nieuwe schijf is onder andere een uitwerking van de eind vorig jaar uitgebrachte Richtlijn goede voeding van de Gezondheidsraad. Maar het was sowieso tijd om weer eens onder de aandacht te brengen wat goede voeding is. Er zijn de laatste jaren veel hypes op het gebied van voeding. De ene dag staat in de krant dat melk slecht is, de volgende dag zegt iemand dat melk juist gezond is. Idem met brood. De consument is daardoor in verwarring. Mensen weten soms niet meer wat ze het beste kunnen eten. Wat de schijf van vijf doet, is onder de aandacht brengen wat gezonde voeding is. En dat onderbouwd met heel veel wetenschappelijk onderzoek.”

Sommige mensen vinden de schijf van vijf betuttelend. Herkenbaar?

„Ja, er zijn mensen die denken: Wat ik wil eten, bepaal ik zelf wel. We zijn ons ervan bewust dat sommigen de schijf daarom als betuttelend ervaren. Maar we hebben te maken met een heel breed spectrum van mensen. Er zijn er ook die precies willen weten wat ze moeten eten om het goed te doen.

Je zou de schijf van vijf kunnen zien als een aanmoediging om een stap in de goede richting te zetten. Dat past bij deze tijd. Mensen willen niets voorgeschreven krijgen, ze willen zelf hun eigen keuzes maken. Daarom proberen we onze adviezen ook zo transparant mogelijk te maken, door uit te leggen waarop ze gebaseerd zijn. En door advies op maat te geven. Op onze website kun je je eigen voedingspatroon invullen en vragen om suggesties ter verbetering. Als je altijd alleen maar witbrood eet, zou je het advies kunnen krijgen om voortaan drie keer per week bruinbrood te eten.

We proberen gezonder eten zo aantrekkelijk en gemakkelijk mogelijk te maken. Als je op onze website je geslacht en leeftijd invult, krijg je een op jou afgestemd portieadvies en tien verschillende dagmenu’s op basis van de schijf. Niet alleen de Hollandse pot, maar ook een dagmenu met een Surinaams of Marokkaans tintje. We doen ons best om de consument een zo duidelijk mogelijk beeld te geven van hoe gezond eten eruitziet.”

Inzicht

De vorige schijf van vijf hanteerde drie categorieën voedingsmiddelen: voorkeur, middenweg en uitzondering. Dat is met de nieuwe schijf niet zo. Nu worden alleen de producten genoemd die een positieve bijdrage leveren qua voedingswaarde en gezondheidseffect: bijvoorbeeld volkoren- en bruinbrood, vers fruit, olie, noten, peulvruchten, aardappel, zilvervliesrijst, biefstuk, vis en kipfilet.

Koekjes, sauzen, sap, (light)frisdrank, roomboter, witte rijst, bewerkt vlees, vette vleessoorten en vleeswaren zoals worst en speklapjes vallen allemaal, om diverse redenen, buiten de schijf. Hetzelfde geldt voor producten waar suiker of (te veel) zout aan toe is gevoegd. Denk aan ontbijtgranen, zuiveldrank of groente uit blik. „We hanteren de richtlijn dat als het er van nature niet in zit, het er ook niet in hoeft”, zegt Postma. Met als uitzondering voorgeweekte en gekookte peulvruchten: die zijn niet zonder toegevoegd zout verkrijgbaar.

De realiteit is dat vrijwel iedereen geregeld producten van buiten de schijf op het menu heeft staan. Nieuw is dat concreet wordt benoemd hoe vaak per dag en per week je ideaal gesproken zulke producten zou mogen eten. Drie tot vijf keer per dag iets kleins als een koekje of een schepje saus. En maximaal drie per week pizza, een croissant of een saucijsje.

Postma: „We hopen dat dit mensen inzicht geeft in hun manier van eten. Dat ze begrijpen dat het niet erg is om zo nu en dan iets extra’s te eten. Maar dat het niet verstandig is om elke dag pizza en appeltaart op tafel te zetten.”

www.voedingscentrum.nl