Hij sprak er met hoge ambtenaren over arbeidswetgeving en woonde een zitting bij van het Supreme Court, dat vandaag zo in de belangstelling staat vanwege het overlijden van rechter Scalia. Door bemiddeling van een oud-catechisant van Kuyper uit Amsterdam, die in Amerika een hoge politieke functie had gekregen, kreeg hij de kans om de Amerikaanse president William McKinley in het Witte Huis te bezoeken.

Kuyper had in voordrachten hoog van McKinley opgegeven. Hij was een Republikein en hoorde dus volgens hem bij de partij die wortelde in het calvinisme. Hij noemde McKinley „een man des gebeds” en vergeleek hem vanwege de oorlog die hij met Spanje voerde met Willem de Zwijger. Kuyper moet dus wel met hoge verwachtingen naar Washington zijn afgereisd.

Hij moest een kwartiertje wachten, maar dan had de president toch een halfuur tijd voor hem. McKinley zag er vermoeid uit en maakte op Kuyper geen krachtige indruk. Het onderwerp dat Kuyper aansneed was de strijd van de twee Zuid-Afrikaanse Boerenrepublieken tegen de wereldmacht Groot-Brittannië. Net zoals de Verenigde Staten eerder in 1898 Cuba en de Filipijnen met succes te hulp waren geschoten tegen hun overheerser Spanje, zo zou Amerika nu ten gunste van de Boeren moeten interveniëren in Zuid-Afrika. Maar Kuyper vond geen steun bij McKinley. Engeland en de VS hadden over deze kwestie al contact gehad en Amerika zou zich niet in de zaak mengen.

Dat hij geen gehoor vond bij McKinley moet hem niet geheel verbaasd hebben. Hij had in de Amerikaanse pers al geproefd dat Amerika in de internationale politiek niet alleen als scheidsrechter en bemiddelaar wilde optreden. Er was een sterke lobby vanuit het bedrijfsleven om niet alleen incidenteel in te grijpen elders in de wereld, maar ook om naast Engeland een eigen Amerikaanse invloedssfeer te scheppen. In de Filipijnen moest Amerika niet alleen orde op zaken stellen tot dat land zichzelf kon besturen, maar permanent een voet aan de grond houden. Zo was de stemming in Amerika aan de vooravond van de twintigste eeuw.

Kuyper proefde het begin van de komende Amerikaanse eeuw, maar probeerde met zijn voorstel inzake Zuid-Afrika de Verenigde Staten te bepalen bij de rol van scheidsrechter en meer niet. Kuyper was beducht voor de rol van grote landen in de wereldpolitiek en noemde de kleine landen het zout in de pap. Hij zag voor Nederland een belangrijke morele rol weggelegd als bemiddelaar in de wereldpolitiek, een rol die in zijn dagen tot uitdrukking kwam in de Haagse vredesconferenties en de bouw van het Vredespaleis.

Uit de opmerkingen van de president maakte hij op dat deze gevoelig was voor de roep om van Amerika een wereldmacht te maken. Tot zijn schrik merkte McKinley tegen hem op dat ze sinds kort buren waren. Buren? Ja, de Verenigde Staten zat nu in de Filipijnen, en dat grensde aan Nederlands-Oost-Indië. Kuyper had in de pers al gelezen dat Amerikaanse ondernemers belangstelling hadden voor Borneo en zijn rubberplantages. Kuyper verliet het Witte Huis teleurgesteld en achtte McKinley sindsdien een zwakke leider.

Maar van zijn waardering voor de Verenigde Staten deed dit bezoek weinig af. In de daaropvolgende jaren zou hij als Kamerlid en minister-president vaak verwijzen naar Amerika als lichtend voorbeeld: daar was de samenleving vrij en had de godsdienst een publieke plaats. Presidenten komen en gaan, maar het christelijke ideaal dat Amerika droeg bleef er bestaan, en Kuyper hoopte het ook in Nederland te verwerkelijken.

De auteur is hoogleraar geschiedenis van het neocalvinisme en directeur van het Historisch Documentatiecentrum aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.


serie Kuyper achterna

Historicus prof. dr. George Harinck deed de achterliggende weken in deze krant verslag van zijn reis door Amerika. Vandaag tot slot deel 8.