„Werk is de grootste immigratiemotor die er te bedenken is”, stelt Harchaoui, die met zijn instituut dagelijks de vinger aan de pols van multicultureel Nederland houdt. De Boer is het volledig met hem eens. „Als nieuwkomers niet volwaardig bijdragen aan economie en samenleving, zal de autochtone bevolking altijd met een negatieve blik naar ze blijven kijken. Deelname aan het arbeidsproces is essentieel.”

Maar het zit nog lang niet goed met Nederland. Onthutsend is bijvoorbeeld de parallel die Robeco-topman Van Duijn onlangs trok met Amerika. In de VS leveren de 10 procent immigranten 15 procent van al het werk. In Nederland blijven de nieuwkomers -ook ongeveer 10 procent- steken op 3,5 procent van de arbeid. „Geen econoom kan dus zeggen dat de integratie geslaagd is”, constateerde Van Duijn.

„Ik ben econoom en ik ben het volledig met hem eens”, aldus De Boer. „Je zult ernaar moeten streven dat het aandeel allochtonen op de arbeidsmarkt even groot is als hun aandeel in de Nederlandse demografie. Dat heeft te maken met een wijze les die ik twintig jaar geleden al leerde van CDA-senator Hannie van Leeuwen. Zij zei: Geef de sterken nooit een argument om niet solidair te zijn met de zwakken.”

Ondernemers en politici moeten de handen ineenslaan om allochtonen aan het werk te helpen, vindt De Boer. „We moeten afrekenen met die cultuur, waarin iedereen roept wat niet kan. Het kan wel. In 2000 wedde ik met minister Vermeend van Sociale Zaken dat we in het midden- en kleinbedrijf in één jaar tijd 30.000 allochtonen aan het werk konden helpen. Het werden er 70.000. Gaan met die banaan dus.”

Ook Harchaoui bepleit een omslag in het denken. „In de beeldvorming zijn allochtonen collectieve problemen in plaats van kansen. Dat geldt ook voor de politiek. Het beleid is volledig gefixeerd op de achterblijvers en het migratiedebat lijkt alleen nog te gaan over de vraag hoe we nog restrictiever kunnen toelaten. Daardoor verkleinen beleidsmakers de psychologische ruimte om nieuwkomers nog als kans te zien.”

Harchaouis advies aan de politiek: „Weg met die schroom, haal dat hek van de dam. We zullen een goed immigratiebeleid op poten moeten zetten om te voorkomen dat grote bedrijven in toenemende mate uitwijken naar landen als India en China. En de tweede generatie nieuwkomers moeten we nu eens gaan koesteren. Zij zijn het nieuwe kapitaal dat we kunnen inzetten voor het maatschappelijk nut.”

De knop moet dus om. Of het gaat om hooggeschoolde allochtonen of om laagopgeleide nieuwkomers maakt niet uit. „Door de vergrijzing zal de behoefte aan laaggeschoolde arbeid toenemen en dat werk zal gebeuren door immigranten”, aldus Harchaoui. Opnieuw valt De Boer hem bij. „Vraagt u zich eens af van welke etniciteit de verzorgende is die u over dertig of veertig jaar met liefde wast”, adviseert hij.

Veel kan Nederland leren van Amerika, menen Harchaoui en De Boer. „Wij zijn continu aan het drammen over de vraag of iemand al geïntegreerd is”, aldus de Forum-directeur. „In Amerika is het gewoon: wil je burger zijn, ga je aan het werk en ben je zelfredzaam, oké, dan houden wij op met zeuren. Maar werk je niet, dan verkommer je. Ze hebben daar keiharde criteria. Die moet je niet klakkeloos overnemen, maar je kunt er wel iets van opsteken.”

De strenge maar duidelijke Noord-Amerikaanse aanpak biedt ook volgens De Boer wel een les voor Europa en Nederland. „Immigranten zijn welkom -zo’n idealist ben ik wel- maar ze moeten naar vermogen bijdragen. Daarvoor mogen we ook best wat strenger zijn met al die sociale voorzieningen die wij hebben. De verzorgingsstaat is zo uitgebreid geworden dat het mensen uitsluit en ze het isolement in trekt. Gelukkig doet het kabinet daar nu eindelijk iets aan.”

De Boer is sowieso meer te spreken over het beleid van de kabinetten-Balkenende dan over dat van hun paarse voorgangers. Hij herinnert aan een plan dat hij als MKB-voorzitter in 1999 samen met de uitzendbranche lanceerde. Asielzoekers zouden moeten gaan werken en loon afdragen voor hun eigen opvang. Daarbij konden ze zelf een „faire zakcent” overhouden. „Visieloze paarse angsthazerij”, noemt De Boer het dat de regering daar destijds niet aan wilde. „Dat is heel slecht geweest voor de integratie.”

Ook op dit punt is Harchaoui het eens met De Boer. Wat hem betreft pikt de overheid er zelfs de asielzoekers tussenuit die een bijzondere waarde hebben voor de Nederlandse arbeidsmarkt, en geeft hen alleen al om die reden een verblijfsvergunning. „Er zit gigantisch veel talent tussen: sociologen, artsen, verpleegkundigen. Die mogen niet werken en vaak sturen we ze weer terug. Om vervolgens in Zuid-Afrika op zoek te gaan naar menskracht ter opvulling van ons verpleegkundigentekort.”

Beide heren staat een multiculturele samenleving voor ogen waarin autochtoon en allochtoon gelijkwaardig participeren. „Dat moet van twee kanten komen”, aldus Harchaoui. „Allochtonen moeten zich inzetten, maar autochtonen dienen hen dan ook de kans te bieden door ze op waarde te schatten.” „Tweezijdige integratie”, benadrukt ook De Boer. „Autochtonen moeten actief openstaan, allochtonen moeten zich actief aanpassen. Zo maak je de multiculturele samenleving tot een succes.”

voetnoot (u17(Dit is het derde deel in een serie. Volgende week artikelen over woonwijken en over de islam.