Kuyper vond het ver, heel ver. Gelukkig beviel Orange City hem, het calvinisme was er de ruggen­graat van de samenleving. Hij schreef zijn vrouw: „Warmte en geestdrift. Een keurig logement, met Hollandse bediening. Hier wordt De Heraut (Kuypers weekblad, GH) veel gelezen. Jo, het is toch zo heerlijk, en stemt zo innig dankbaar. De dominees preken er uit.” Hij kreeg er bovendien 250 gulden voor zijn optreden.

Vuil closet

Maar Pella viel hem tegen: „Als je nu in Pella komt, en je ziet die dood, die stijfheid, die verveeldheid, die gedurige moedeloosheid, en je vergelijkt dat met de calvinistische kolonies van Grand Rapids, Holland en Orange City, dan zie je hoe levenskrachtig het calvinisme is. Van enig enthousiasme in Pella was dan ook geen sprake. Dood bedaard. Bij de meeting was het of ze kerk hielden. Geen teken van leven. En op de koop toe, een logement, om zo uit te lopen, met een closet vuil en smerig achter het huis op het erf.” Dat slechte hotel zal zijn stemming bedorven hebben. Als je lang reizen moet, wil je wel graag een fris bed. Hoe kwam Pella zo doods? Volgens Kuyper lag dat aan ds. H. P. Scholte, de afgescheiden predikant die er in 1847 met zijn honderden volgelingen neerstreek. Scholte sloot zich niet aan bij een gereformeerde kerk, maar stichtte een onafhankelijke kerk, en zijn leer week ook al af van het calvinisme. Volgens Kuyper ging het bij Scholte meer om innige vroomheid dan om gespierd calvinisme. Hoe slecht dat was, achtte Kuyper bewezen met Pella’s doodse sfeer.

Vandaag toont Pella zich heel anders. Van de Nederlandse gemeenschappen die we gezien hebben, is dit de meest authentieke en ook de meest gezellige. Het is een klein, geïsoleerd stadje, maar het woonhuis van Scholte staat er nog. Bakery Jaarsma aan het dorpsplein verkoopt Hollandse waar –boterletters en sinterklaas en Zwarte (!) Piet van chocola–, en in het koffiehuis worden we in het Nederlands aangesproken. Er staat een heuse Hollandse molen midden in het dorp, op lokale zomerkinderkampen is er een Hollandse week, waar men het Wilhelmus leert en Nederlandse spelletjes.

Klederdracht

We bezoeken moeder en dochter van de familie Jaarsma-Zylstra, die ons de klederdrachten van Spakenburg, Volendam en Zuid-Beveland laten zien, allemaal originele stoffen uit Nederland. Zij dragen die klederdrachten op het grootste feest van het jaar, het Tulip Festival in mei. Dan dost het hele dorp zich uit in Hollandse dracht en worden de straten gespoeld en geveegd. Men is hier meer Nederlands dan bij ons, en betreurt het dat het maken van klederdrachten er bij ons uitgaat.

Wat stemmen die oud-Nederlanders hier in het hart van Iowa? Meest Republikeins, hoewel de Democraten er ook voet aan de grond krijgen. Het calvinisme domineert niet. Vroeger stemden ze Republikeins, omdat die partij het christelijke Amerika verdedigde: antihomohuwelijk, voor het gezin. Maar de strijd tegen het homohuwelijk lijkt –net als die tegen abortus– verloren en veel belangrijker: het oude Amerika zelf dreigt te verdwijnen. De gemiddelde Amerikaan verarmt en dreigt het werk aan goedkope immigranten te verliezen. Vroeger ging het om het behoud van het christelijke Amerika, nu gaat het om het behoud van Amerika zelf.

Het roer moet om, en daarom doen de radicale kandidaten het zo goed in deze voorverkiezingen, of ze nu christelijke taal uitslaan of niet. Ook in het kalm Hollandse Pella luidt de alarmbel over Amerika’s neergang.

De auteur is hoogleraar geschiedenis van het neocalvinisme en directeur van het Historisch Documentatiecentrum aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.


serie
Kuyper achterna

Historicus prof. dr. George Harinck doet deze weken in deze krant verslag van zijn reis door Amerika. dinsdag deel 5. Volgende week sindag verschijnt het zesde deel.