De verkiezingen in 1898 gingen niet om het presidentschap, maar om congresleden, terwijl er in de staat New York een nieuwe gouverneur werd verkozen.

Kuyper meende dat de Amerikaanse democratie wortelde in het calvinisme en vond het prachtig dat de race voor het gouverneurschap ging tussen twee telgen uit Nederlandse families: Augustus van Wyck en Theodore Roosevelt. Voor Kuyper was de Nederlandse achtergrond van de kandidaten het zoveelste bewijs dat de Amerikaanse samenleving niet alleen een Engelse schering, maar ook een Nederlandse inslag kende. En hij citeerde met graagte Van Wycks uitspraak in de campagne: „Als er een survival of the fittest is, dan hebben wij als Nederlandse afstammelingen het vooruitzicht op een blijvende toekomst voor het Nederlandse element.”

Roosevelt won het gouverneurschap, en zo begon diens nationale politieke carrière. Hij zou spoedig Kuypers voorspelling in vervulling doen gaan dat de Verenigde Staten nog eens een president van Nederlandse komaf zouden krijgen.

Kuyper genoot van de campagne, maar had wel kritiek op het boss-systeem. Dat hield in dat een partijman (”boss”) bevorderde dat er geld werd gezet op de kandidaat in ruil voor politieke baantjes, mocht hij verkozen worden. Dit systeem had de Amerikaanse politiek in de greep. Kuyper zag de politiek hierdoor verworden tot geldhandel, en het trok de verkeerde mensen aan, zij die macht en aanzien zochten in plaats van het publiek belang. Het was een vlek op een calvinistisch politiek stelsel.

Er lijkt een eeuw later weinig veranderd in de Amerikaanse politiek. Nog steeds draait veel om geld en baantjes. Het is daarom interessant dat dit jaar aan Republikeinse zijde een kandidaat meedoet die zo rijk is dat hij niet afhankelijk is van donoren die hij zou moeten belonen met baantjes: Donald Trump. Je kunt je natuurlijk afvragen of hij als miljardair ook niet de overwinning ‘koopt’. Maar hij is minder afhankelijk van de partij en het boss-systeem. Zijn uitspraken –„unafraid and unashamed”– wijzen er echter op dat hij zich aan weinig gelegen laat liggen en we komen dus van de regen in de drup.

Kuyper beschrijft hoe kandidaten van stad naar stad spoorden, er een speech gaven en dan weer verder gingen, en wijst erop dat dit fysiek veel vroeg van kandidaten. Het Amerikaanse systeem werkt nog steeds zo. In Amerika moet iedere kandidaat dingen naar de kiezersgunst.

Alleen oneliners

We maken zo’n bijeenkomst van Trump mee in Cedar Falls. Hij treedt op voor duizend man. In Amerika is politiek ook amusement. Er is dus muziek vooraf, vooral golden oldies: ”Hey Jude” van The Beatles, ”Painted Black” van de Rolling Stones.

Ik verwachtte hierna een spectaculaire speech, maar Trump geeft alleen oneliners, soundbites voor de tv. Zonder lijn, geen woord voor de vele conservatieve christelijke kiezers hier, maar vooral oude koek: Hillary Clinton hoort in de gevangenis, de pers deugt niet, alleen een muur houdt de latino’s tegen en Mexico gaat die betalen, het leger is zwak en schaadt onze reputatie, maar… ik ga Amerika weer groot maken.

Na veertig minuten is het klaar en schudt hij, omzwermd door veiligheidsmensen, wat handen over het hek heen en verdwijnt. Er is geen discussie.

We hebben een mediaster gezien, en de mensen die van tevoren zeiden dat ze nu wilden horen wat Trump echt te zeggen had hoorden niets nieuws, maar zijn dik tevreden. Hun onvrede over het sociale verval en de angst voor vreemdelingen en de islam is immers vertolkt. Is dit waar democratie op uitloopt: het geld en het sentiment die het winnen van het argument?

De auteur is hoogleraar geschiedenis van het neocalvinisme en directeur van het Historisch Documentatiecentrum aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.


Historicus prof. dr. George Harinck doet deze weken in deze krant verslag van zijn reis door Amerika. Dit is deel 4. Volgende week dinsdag verschijnt het vijfde deel.