Reis Kuyper naar Amerika had omstreden begin
AMSTERDAM. Een rondreis door Amerika was eind negentiende eeuw voor slechts weinigen weggelegd. Wie vanuit Europa naar de nieuwe wereld ging, deed dat meestal als emigrant met het doel er te blijven. Maar ook wie er alleen voor een rondreis naartoe ging, leek wel van de wereld te verdwijnen: de reis nam algauw drie maanden in beslag en het was onderweg moeilijk om contact te onderhouden met het thuisfront.
Toen Abraham Kuyper op 11 augustus 1898 in zijn woonplaats Amsterdam de trein nam voor een Amerikaanse tournee, was dat een gebeurtenis waar de kranten melding van maakten. Des te teleurstellender was het voor Kuyper dat zijn geestverwanten niet aan het station verschenen om afscheid te nemen. Wie wel kwam, was zijn liberale collega-journalist Charles Boissevain, hoofdredacteur van het Algemeen Handelsblad. Kuyper en Boissevain kruisten weleens de degens, maar ze mochten elkaar. Bovendien had Boissevain in 1881 ook zo’n Amerikaanse tournee gemaakt en er een boek over geschreven, ”Van ’t noorden naar ’t zuiden. Schetsen en indrukken van de Vereenigde Staten van Noord-Amerika”. Dat boek gaf hij aan Kuyper mee, die na afloop van zijn tournee er ook zelf een boek over zou schrijven, ”Varia Americana”.
Waren zijn geestverwanten geërgerd en ontbraken ze daarom bij het station? Het zou kunnen, want er was veel te doen geweest over Kuypers reis. Hoe kon hij, vooraanstaand Tweede Kamerlid, naar de Verenigde Staten vertrekken terwijl op 6 september prinses Wilhelmina als koningin in de Nieuwe Kerk te Amsterdam zou worden ingehuldigd? Een grotere nationale gebeurtenis kon niemand zich heugen. Wie daar ook mocht ontbreken –een socialistisch Kamerlid als Pieter Jelles Troelstra bijvoorbeeld–, niet de antirevolutionaire partijleider Abraham Kuyper.
De ARP-voorman begreep dat hij wat uit te leggen had en daags voor zijn vertrek publiceerde hij een verklaring die in veel kranten werd overgenomen. Daarin legde hij uit dat hij in 1896 al een eredoctoraat van Princeton University had ontvangen. In dat jaar kon hij echter geen drie maanden weg, vanwege spanningen in de Gereformeerde Kerken. En het jaar daarna waren er Tweede Kamerverkiezingen en daar kon hij –potentieel minister-president– ook niet bij afwezig zijn. Hij kon de Amerikanen nu niet langer aan het lijntje houden, temeer daar hij in 1897 ook had toegezegd zogenoemde Stone-lezingen te geven aan Princeton Theological Seminary. Voor de Nederlandse Journalistenkring organiseerde hij nog wel het programma voor de buitenlandse journalisten bij de inhuldiging, maar zelf moest hij verstek laten gaan.
Was dit de werkelijke reden? Zelfs zijn eigen vrouw twijfelde eraan. In de pers werd gesuggereerd dat Kuyper geen zin had om in de Nieuwe Kerk te zitten. Dit hervormde kerkgebouw had hij ten tijde van de door hem geleide Doleantie in 1886 een halfjaar gekraakt. Zijn medestanders hadden zich toegang tot de kerk verschaft door een paneel uit de deur te zagen. Uiteindelijk wees de rechter de kerk toe aan de hervormden, niet aan de dolerenden. Dat was een tegenslag waar hij misschien niet graag aan herinnerd werd.
Republikein
Of was hij te zeer een republikein, die wel trouw was aan het Oranjehuis maar tevens stelde dat Wilhelmina als enige vrouwelijke nazaat het laatste lid van dit huis was en dat de troon dus eerlang vacant zou worden, dan wel verdwijnen? We weten het niet. Feit is in elk geval dat Kuyper vanuit New York een telegram aan Wilhelmina zond waarin hij niet naliet haar te verzekeren „van mijn trouw als haar huldigend onderdaan, en mijn algehele instemming te betuigen met de eed, waarmee de Staten-Generaal zich aan hare majesteit zullen verbinden.”
Daarmee dacht hij elk vuiltje aan de lucht te hebben verwijderd en kon hij zich richten op het doel van zijn reis: Amerika.
serie Kuyper achterna
Historicus prof. dr. George Harinck doet de komende weken in deze krant verslag van zijn reis door Amerika. Dinsdag deel 1. Volgende week dinsdag verschijnt het tweede deel.
