Tientallen kilometers voor de Oost-Oekraïense havenstad Marioepol doemt de eerste militaire wegversperring op. De controle is hier nog redelijk oppervlakkig. De soldaten willen paspoorten zien, maar kijken niet eens of het aantal documenten dat ze aangereikt krijgen wel overeenkomt met het aantal inzittenden.

Marioepol is van groot strategisch belang. Het ligt op de route tussen de door separatisten zelfuitgeroepen Volksrepubliek Donetsk en het door Rusland geannexeerde schiereiland de Krim. Wie naar de Krim wil, kan niet om Marioepol heen.

Vandaar dat pro-Russische rebellen afgelopen zomer verwoede pogingen deden om de stad in te nemen. Uiteindelijk wist het Oekraïense leger de controle over Marioepol weer geheel over te nemen. Maar het gevaar is nog niet geweken, want op slechts enkele kilometers afstand van de stad liggen Oekraïense militairen en separatisten in loopgraven tegenover elkaar.

Vlak voor Marioepol bevindt zich de laatste controlepost. Hier bevinden zich aanzienlijk meer militairen, van wie sommigen een bivakmuts dragen. Een tank staat klaar om kwaadwillende passanten op andere gedachten te brengen.

Toch blijkt ook hier weer dat de praktijk vaak minder ingewikkeld is dan de theorie. Officieel moeten journalisten in dit deel van Oekraïne drie verschillende vergunningen hebben. De soldaten vrágen er niet eens naar. Officieel mag er bij checkpoints niet worden gefotografeerd of gefilmd. Maar als we de passage van de controlepost nog een keer dunnetjes overdoen, mogen we vanuit de rijdende auto plaatjes schieten.

In Marioepol zijn de gevolgen van de oorlog overal zichtbaar. Kleurige speeltuintjes contrasteren met kapotgeschoten gebouwen. Verwrongen airco’s hangen treurig aan uitgebrande panden. Het aantal gesprongen ramen is niet te tellen. In het hotel worden gebarsten ramen met tape bij elkaar gehouden. Met enige regelmaat klinken er explosies. Het front is maar een paar kilometer van Marioepol verwijderd. De bevolking kijkt nauwelijks meer van de explosies op. Ondanks de dreiging van een nieuwe uitbarsting heeft het gewone leven weer zijn gang genomen. „Ik houd van Marioepol”, laat een jongeman bij een verkeerslicht ongevraagd weten. „En ik zal ervoor vechten als het nodig is.”

Pastor Gennadiy Mochnenko toont op zijn computer beelden van de oorlog, afgelopen zomer. Een collega werd in augustus in het centrum van Marioepol in zijn auto doodgeschoten. „Acht kogels in zijn hoofd”, zucht de voorganger, terwijl zijn ogen zich met tranen vullen. Hij laat een foto van de predikant zien: bebloed en in elkaar gezakt achter het stuur.

„Het was een verschrikkelijke tijd”, zegt Mochnenko, die een tehuis voor 32 straatjongens runt. Mijn zonen, noemt hij hen liefdevol. „Marioepol was ruim een jaar geleden al een keer fors aangevallen. Na een periode van relatieve rust keerde de oorlog deze zomer in alle hevigheid terug. Met man en macht hebben we loopgraven en tankgrachten gegraven. We dachten dat we de vijand niet zouden kunnen stoppen. Maar God heeft onze gebeden verhoord en we hebben standgehouden.”

Maar niet voor lang, vreest Mochnenko, die wekelijks naar het front afreist om met soldaten te bidden. „Vroeg of laat zal men opnieuw proberen Marioepol in te nemen. De stad is strategisch gezien té belangrijk.”

Dat het conflict in Oost-Oekraïne slechts een strijd tussen het Oekraïense regeringsleger en pro-Russische rebellen is, doet de voorganger af als een fabel. „Dit is een oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Een aantal van mijn zonen vecht aan het front. Zij hebben de Russische militairen met eigen ogen gezien.”

Om het conflict in Oost-Oekraïne te begrijpen, is het nodig om het bredere verband te bezien, benadrukt Mochnenko. „De Sovjet-Unie was het grootste rijk. Vijfentwintig jaar geleden is dat vernietigd. Dat proces is in het ene land sneller verlopen dan in het andere. Oekraïne was nog zo’n beetje de laatste buffer tussen Rusland en het Westen waar Moskou nog behoorlijk wat invloed had. Toen de Oekraïners hun streven naar verandering kracht bijzetten, zei de Russische beer: Nee.”

Achteraf gezien is Oekraïne naïef geweest, analyseert Mochnenko. „We dachten dat we ons op vreedzame wijze van Rusland konden losmaken. Ik had het ook prima gevonden om een hechte relatie met Rusland te hebben. Mijn vader is Russisch, ik spreek Russisch en ik houd van Rusland. Maar toen ze met raketten en bommen kwamen, werd alles anders. Nu voel ik me vooral Oekraïner.”

Buiten gaat de zon onder over een lijdend Marioepol. In de sfeerverlichting doet weinig vermoeden dat een paar kilometer verderop soldaten in loopgraven staan te bibberen. Dan verscheurt het doffe geluid van een explosie de lucht. De oorlog is in Marioepol nooit ver weg.

Dit is het vijfde deel in een serie over Oost-Oekraïne en de uittocht van Joden uit het oorlogsgebied.