Op de markt van de Oost-Oekraïense stad Donetsk is het een komen en gaan van pro-Russische rebellen. Hier scharrelen ze bij de kraampjes hun legeruniform bij elkaar. Er hangen jassen, truien en boxershorts. Schoenen staan uitgestald op een tafel. Op de grond liggen slaapzakken en slaapmatjes. Groene bivakmutsen en holsters ontbreken ook niet. En om het helemaal af te maken zijn er badges met de Russische vlag of met de door pro-Russische rebellen uitgeroepen Volksrepubliek Donetsk.

De 25-jarige Vitali Bakoeta koopt een heel uniform bij elkaar. Hij past een zwarte baret, maakt er een Sovjetspeld aan vast en bekijkt zichzelf tevreden in een spiegel. De spullen zijn voor thuis, in Rusland. Als Russische vrijwilliger vecht Bakoeta mee met de rebellen. Maar nu gaat hij naar huis, want „de oorlog is afgelopen”, zegt hij. „De wapenstilstand werkt.”

Sinds begin september lijkt in Oost-Oekraïne een staakt-het-vuren stand te houden na ruim een jaar van gevechten tussen het Oekraïense leger en pro-Russische rebellen. Die laatsten riepen vorig jaar de Volksrepubliek Donetsk en Loehansk uit als reactie op de revolutie in Kiev. President Viktor Janoekovitsj vluchtte het land uit, en een nieuw bewind aanvaardde de macht. Het was een staatsgreep, menen de rebellen, met ultranationalisten als aanstichter. Ze vrezen dat er een „fascistische” ideologie aan hen wordt opgelegd.

Hebben de rebellen genoeg aan het gebied waar ze het nu voor het zeggen hebben? Ze willen eigenlijk nog drie steden aan hun grondgebied toevoegen. De baas van de Volksrepubliek Donetsk, Aleksandr Zachartsjenko, heeft gezegd de vorig jaar verloren steden Slavjansk en Kramatorsk te willen heroveren. Ook aast hij op Marioepol, de strategische havenstad met zijn staalfabrieken.

Maar hoe denken de rebellen dat voor elkaar te krijgen? Viceminister van Defensie Edoeard Basoerin (49) zit op een terras in het centrum van Donetsk. Verderop wachten journalisten op een persconferentie van hem. „De Donbass, de Oost-Oekraïense regio, is onze grond. Deze drie steden horen daarbij. We kunnen ze innemen door oorlog te voeren of door middel van onderhandelingen.”

Een hervatting van de oorlog lijkt op dit moment niet aan de orde. Onderhandelingen zijn ver weg. De Oekraïense president Petro Porosjenko weigert in gesprek te gaan met de, in zijn ogen, terroristen. Basoerin zegt open te staan voor overleg.

Onderhandelingen vinden vooral plaats op internationaal niveau. Tussen de Franse, Duitse, Russische en Oekraïense leiders. Zij overleggen vooral over het in februari dit jaar afgesloten Minsk-akkoord, dat met name is gericht op beëindiging van de oorlog.

De status van Oost-Oekraïne moet worden geregeld door middel van decentralisatie: meer macht aan de regio’s. Over het lot van de drie steden wordt niet gerept.

Met of zonder deze steden, waar ligt de toekomst van de twee volksrepublieken? Basoerin komt met vier varianten: onafhankelijkheid, een Oekraïense federatie of een Zwitsers model met de Donbass als een kanton dat het in het eigen gebied voor het zeggen heeft.

Ten slotte sluit hij een vorm van hereniging met Rusland niet uit. „Maar het volk moet beslissen, via een referendum. Dat is democratisch.”

Op de zesde verdieping van een overheidsgebouw aan het Leninplein in Donetsk heeft Aleksandr Tsjodakovski (42) zijn werkkamer. Bij de entree van het gebouw dient iedereen zijn wapens in te leveren. Op de gang van Tsjodakovski’s kamer zit een bewaker gekleed in camouflagekleding. Vier andere rebellen kijken naar de televisie.

Tsjodakovski maakte vooral naam als commandant van bataljon Vostok. Nu treedt hij ook op als secretaris van de Veiligheidsraad van de Volksrepubliek Donetsk. Iemand met een blik die wel vaker afwijkt van wat andere rebellenleiders beweren. Waar Zachartsjenko deze week zei dat de rebellen nooit hebben beschikt over een Bukraket, gaf Tsjodakovski vorig jaar toe dat ze er wel een hadden. Alleen hebben de rebellen daar volgens hem niet vlucht MH17, met 196 Nederlanders aan boord, mee neergehaald.

De ambitie om het territorium uit te breiden bestaat nog steeds, beaamt hij. „We willen inderdaad Slavjansk, Marioepol en Kramatorsk. Maar of dat ook mogelijk is, is weer een andere vraag. Je kunt deze zaken niet bespreken zonder een stevige vrede te hebben. Kiev is niet klaar voor een dialoog. Als ze met ons gaan praten, erkennen ze ons. En ze sluiten geen compromissen die ons voordeel opleveren.”

Dit is het tweede deel van een vierluik over Oost-Oekraïne. Zie ook Accent pag. 10.