Alfred Edelstein (57) biedt zijn verontschuldigingen aan. Het is een rommel in het kantoor van de Joodse Omroep op het Media Park in Hilversum. Dozen staan ingepakt en opgestapeld tegen de muren; klaar voor een verhuizing naar de Evangelische Omroep (EO). Hij stelt voor om het gesprek te voeren in een van de restaurants op het Media Park.

De Joodse Omroep bevindt zich in een turbulente periode. Als gevolg van de nieuwe Mediawet verdwijnt de omroep op 1 januari uit het publieke bestel. Een aantal programma’s zal te zien blijven bij de EO. Edelstein is in overleg over de nieuwe programmering.

Het opheffen van de Joodse Omroep gaat Edelstein aan het hart. „Joden horen bij Nederland, al 400 jaar. Ze hebben ons land veel gebracht. Als hun geluid niet of minder te horen is, is dat een gemis voor de samenleving.”

Hij solliciteerde acht jaar geleden naar de functie van directeur van de Joodse Omroep, omdat hij „iets voor de Joodse gemeenschap wilde betekenen. Het is van belang dat er programma’s verschijnen die zorgen voor de juiste beeld­vorming van het Joodse volk en de Joodse cultuur.”

Nu krijgen mensen vaak een verkeerd beeld voorgeschoteld van het Jodendom, is Edelsteins ervaring. „Media leggen in hun berichtgeving steeds vaker de link tussen de staat Israël en het Joodse volk. Dan wordt het ongenoegen over het beleid van Israël geprojecteerd op de Joden.”

Ook publiceren ze clichématig over het Jodendom, vindt Edelstein. „Dan zijn de Joden niet meer dan in het zwart geklede mannen met keppels zoals je die in Antwerpen tegenkomt. Of gaat het alleen over de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Wij willen niet de Nederlandse 4 mei-omroep zijn. Het Jodendom is veel breder en veel­zijdiger.”

Edelstein wil kijkers, Joods en niet-Joods, de „achterkant van de realiteit” tonen. „Ik wil laten zien hoe de Joodse wereld in elkaar zit, hoe divers hij is. Ons programma ”Zoek de verschillen” vind ik daarom zo succesvol. Daarin vertrekken Joodse jongeren naar verschillende Joodse gemeenschappen in de wereld. Daar draaien ze mee in een Joods gezin. Zo’n serie laat de onbekende kanten van het Jodendom zien.”

Zo kwam hij erachter dat in het uiterste puntje van Siberië zich de Joods autonome regio Birobidzjan bevindt. „Hier heeft Stalin ooit 25.000 Joodse Russen naartoe gestuurd om een tweede Palestina te stichten. Het aantal Joodse inwoners steeg er naar 30.000. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 trokken de meesten echter weg naar Israël. Tegenwoordig wonen er nog maar 3000 Joden. Niet meer dan een paar procent van de bevolking.”

Over zijn eigen Joodse wortels praat Edelstein terughoudend. „Ik ben in de eerste plaats aangenomen bij de omroep vanwege mijn geschiktheid als programmadirecteur, niet direct om mijn achtergrond. Ik weet me verbonden met de Joodse cultuur en gemeenschap vanwege haar rijkdom en diversiteit. Ik voel me echter meer waarnemer dan deelnemer. Vergelijk het met een soort Kuifje die rondtrekt in de fascinerende wereld van het Jodendom.”

In zijn jeugd speelde religie geen enkele rol, vertelt Edelstein. „Toen ik tien jaar was, kreeg ik een foto onder ogen van een familielid van mijn vader, een oudere man in het zwart met een baard en een hoed. Mijn stiefmoeder drukte me op het hart dat ik beter niemand kon vertellen over deze foto.”

Tijdens het maken van een reportage in Israël in 1979 zijn Edelsteins „ogen opengegaan” voor zijn Joodse afkomst. „Mijn kennismaking met het Joodse land was er vooral een van herkenning. De mensen, de manier van praten, de gezichtsuitdrukkingen, alles voelde vertrouwd. Toen ik mijn vader daarmee confronteerde, vertelde hij mij over onze Joodse afkomst.”

Trots

Zijn ouders streefden naar anonimiteit in de samenleving. Edelstein solliciteerde bewust naar een baan waarin hij van betekenis kon zijn voor de Joodse gemeenschap. „Ik ben er trots op te behoren tot een volk dat al 400 jaar deel uitmaakt van de Nederlandse geschiedenis. Het Jodendom is absoluut de meest fascinerende en veelzijdige godsdienst die er is. Als accountant bijvoorbeeld had ik daar nooit zo intensief kennis mee gemaakt.”

De verdwijning van de Joodse Omroep ziet Edelstein daarom als een „verschraling” van het publieke stelsel. Dankzij een actie van CU-Kamerlid Segers en CDA-Kamer­lid Heerma blijft er binnen de publieke omroep budget beschikbaar voor levensbeschouwelijke tv-programma’s. Met dat geld, en de bijdrage van Joodse fondsen en particulieren, kan de Joodse gemeenschap programma’s blijven maken. De Evangelische Omroep gaat ze uitzenden, werd vorige maand bekend.

Kan dat wel, samenwerken met een omroep die zo’n andere missie heeft?

„Ik ben de EO dankbaar dat hij het geluid van de Joodse gemeenschap een plek wil geven. Joden hebben niet al te veel vrienden in deze wereld. De vrienden die we hebben, moeten we koesteren. Voor een goede samenwerking is het van belang dat de EO en wij afspraken maken over de inhoud en de vorm van de programmering en de taakverdeling. Aan de kijkers moeten we duidelijk communiceren wie de afzender is van een programma, zodat daarover geen verwarring ontstaat.

Natuurlijk zijn er verschillen als het gaat om de Persoon van Jezus, maar daarover hoeven we niet krampachtig te doen. Zolang je elkaar erkent, herkent en respecteert, kom je een heel eind. Ik heb een goede vriend in mijn woonplaats Huizen die christelijk gereformeerd is. We hebben samen interessante gesprekken over religie, Israël, het Jodendom. Er is veel wat ons verbindt.

Het Jodendom is bovendien geen missionaire religie. Wij zullen nooit andersdenkenden bewegen tot het Jodendom. Integendeel, toetreden tot het Jodendom kost oneindig veel moeite. De moti­vatie van iemand wordt sterk op de proef gesteld.”

Hoe kijkt u aan tegen het christelijk geloof? Tegen Jezus?

„Jezus Christus is een inspiratiebron voor miljoenen mensen. Ik vind Hem een interessante figuur, een fenomeen in de wijze waarop Hij de harten en geesten van mensen weet aan te raken.”

Hoe reageerde uw achterban op het besluit om aan te sluiten bij de EO?

„Positief.” Met een lach: „Dat is heel wat, want ik heb een mondige en kritische achterban. De Joodse gemeenschap beseft dat ze met de EO een vriend aan haar zijde heeft.”

Waarop krijgt u zoal kritiek?

„De Joodse gemeenschap kent een grote verscheidenheid. Grofweg zijn er drie stromingen: de orthodoxe, de Portugese en de progressieve. Als wij een documentaire uitzenden over een van de religieuze leiders, dan komt daar kritiek op. Als er dan ongeveer evenveel voor- als tegenstanders zijn, weten we dat we goed zitten.

Gelukkig ontvangen we ook positieve reacties. Tijdens de serie ”Zoek de verschillen” kregen we vragen van opa’s en oma’s die hun kleinkind voor het programma wilden opgeven. Dat is heel stimulerend. Niet-Joden vragen soms om informatie. De samenleving weet over het algemeen betrekkelijk weinig van de zeden en gewoonten in Joodse kring.

Het conflict tussen Israël en de Palestijnen ligt heel gevoelig in de samenleving. Als de spanning in Israël toeneemt, merk ik dat in mijn mailbox. Het woord Palestijn hoeft maar te vallen in een uitzending, of de mails stromen binnen.”

Hoe bericht u over Israël?

„Wij proberen de keerzijde van clichébeelden te laten zien. De Israëlische samenleving is veel diverser en gelaagder dan media ons doen geloven. Zo hebben wij een programma over een Nederlandse dierenarts die in Noord-Israël werkt. Voor zijn werk bezoekt hij allerlei Israëliërs, zoals een orthodoxe Jood met een machine die zijn koeien melkt op de sabbat, omdat hij dat zelf niet mag doen. Of een chique dame met een schoothondje in Haifa.

Als het gaat om verslaggeving van het conflict tussen Israël en de Palestijnen proberen wij dit zo eerlijk en objectief mogelijk te doen. Wij willen ervoor waken om een soort reserveambassadeur van Israël te zijn. Maar we berichten wel vanuit Joodse optiek en met een volledigheid die je niet bij veel andere media tegenkomt.”

Wat merkt de Joodse Omroep van antisemitisme?

„Tijdens het conflict in de Gaza­strook in de zomer van 2014 ontvingen wij regelmatig onplezierige en kwaadaardige reacties. Dat varieerde van mailtjes en telefoontjes waarin mensen eisten dat wij afstand namen van de regering-Netanyahu tot regelrechte scheldpartijen. De reacties komen meestal voort uit een combinatie van onwetendheid en kwaadaardigheid. Als mensen alleen worden geïnformeerd door vooringenomen media vormen ze zich geen afgewogen wereldbeeld. Daarom motiveren deze incidenten mij des te meer om door te gaan met ons werk.”

Welk programma zou u nog graag eens willen maken?

„In Jakarta, de hoofdstad van Indonesië, is er, tot ieders verrassing, weer een kleine Joodse gemeente ontstaan. Mede door de toenemende islamisering was het Jodendom er vrijwel geheel uit beeld verdwenen. Dat proces van Joodse groei in een multiculturele wereldstad vind ik fantastisch om te volgen en in beeld te brengen. Want dat gebeurt niet alleen in Jakarta, maar op meer plaatsen in de wereld.”

Alfred Edelstein

Alfred Edelstein (1957) begon zijn carrière in 1980 bij TROS Aktua Radio, de toenmalige actualiteitenrubriek van de TROS. Na een paar jaar zette hij zijn journalistieke loopbaan voort bij de AVRO. In 1993 maakte hij de stap naar de wereld van de documentaires. Hij produceerde onder andere ”De premiers” (over vier Israëlische premiers) en een documentaire over de door de Duitsers omgebrachte Antilliaans-Joodse verzetsstrijder George Maduro.

Sinds 1 januari 2009 is Edelstein directeur van de Joodse Omroep. Door de invoering van de nieuwe Mediawet op 1 januari 2016 moet de omroep verdwijnen. Vorige maand werd bekend dat de Joodse programmering een plek krijgt binnen de Evangelische Omroep (EO). Edelstein woont in Huizen, is getrouwd en heeft een dochter.

Lees ook:

„Geluid Joodse Omroep krijgt plek binnen EO” (RD.nl, 28-09-2015)

Steeds minder ruimte voor omroepen (Reformatorisch Dagblad, 14-10-2014)

Bestel publieke omroep gaat op de schop (Reformatorisch Dagblad, 13-10-2014)

„Ik garandeer je dat er niets over blijft” (Reformatorisch Dagblad, 07-12-2012)

Het einde van de levensbeschouwelijke omroepen (Reformatorisch Dagblad, 07-12-2012)