Strijd om het Amerikaanse geweten

Juni 2015. Het federale hoog­gerechtshof in Washington neemt een ingrijpende beslissing. Wetgeving in Amerikaanse staten die een huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht verbiedt, druist in tegen de constitutie, vinden de opperrechters.

Daarmee doen zij een oude belofte gestand om nu eindelijk eens een oordeel over het homohuwelijk te vellen. Want hoewel op dat moment al in 36 Amerikaanse staten het homohuwelijk mogelijk is, is de kwestie nog steeds niet op federaal niveau geregeld.

Ondanks de uitspraak van het hooggerechtshof blijven achttien districten in drie conservatieve Amerikaanse staten –Alabama, Kentucky en Texas– weigeren om huwelijksakten aan homostellen te verstrekken. Elf districten in Alabama én Rowan County in Kentucky stoppen zelfs helemaal met het uitgeven van trouw­boekjes, zodat zij in elk geval geen homohuwelijken hoeven te bekrachtigen.

Minachting

Kim Davis, trouwambtenaar in Rowan County, is op grond van haar christelijke levensovertuiging principieel op het homohuwelijk tegen. En daarom weigert ook zij sinds het federale vonnis huwelijksakten te ondertekenen.

Twee heterostellen en twee homoparen beginnen daarop een rechtszaak tegen Davis. De rechter bepaalt in augustus dat Davis aan elk echtpaar een huwelijksakte moet verstrekken. De Amerikaanse ambte­naar gaat in hoger beroep. Maar zowel de lagere als de hogere rechter weigert de uitvoering van het aanvankelijke vonnis op te schorten hangende het beroep. Davis wendt zich nog tot het hooggerechtshof in Washington, maar dat wijst de zaak af.

En dus moet Davis op 3 september opnieuw voor de rechter verschijnen. Ditmaal wegens minachting van de rechter, omdat zij nog steeds weigert uitvoering aan het vonnis te geven. De aanklagers vragen de rechtbank haar tot een boete te veroordelen. Maar rechter Bunning besluit haar achter de tralies te zetten. Tot ze weer bereid is huwelijksakten te ondertekenen. Hij had voor een boete kunnen kiezen, maar volgens Bunning zouden medestanders van Davis die zonder aarzelen voor haar betalen.

„Ik had nooit gedacht dat een dag als deze zou komen, waarop ik zou worden gevraagd een essentieel gebod uit de Schrift en van Jezus Zelf ten aanzien van het huwelijk te overtreden”, verklaart Davis verbijsterd na het aanhoren van het vonnis. „Een huwelijksakte uitgeven die in strijd is met Gods definitie van het huwelijk, met mijn naam op dat certificaat geplakt, zou in strijd met mijn geweten zijn. Dit is geen geringe zaak voor mij. Het is een beslissing tussen hemel en hel. Voor mij is dit nooit een kwestie van homo’s of lesbiennes geweest. Het gaat om het huwelijk en Gods Woord.”

Inmiddels is Davis weer op vrije voeten, onder de strenge voorwaarde dat ze zich niet met de uitgifte van huwelijksakten aan homostellen mag bemoeien.

Hypocriet

Critici noemen de opstelling van Kim Davis hypocriet. Haar eerste drie huwelijken eindigden in een scheiding, dus zou de Amerikaanse niet zo veel recht van spreken hebben als het om de eerbiediging van het huwelijk gaat. Davis kwam in 2011 tot geloof en houdt er sindsdien een zeer behoudende levenswandel op na.

De vraag is echter niet of Kim Davis recht van spreken heeft. Feit is dat een Amerikaanse burger om haar geloofs­overtuiging in de gevangenis werd gestopt. Dat is zelfs in Nederland, waar de discussie over gewetens­bezwaarde ambtenaren op het scherp van de snede is gevoerd, niet vertoond.

Voor de Verenigde Staten is een dergelijke maatregel des te opmerkelijker. Het zit in de Amerikaanse genen om de overheid zo veel mogelijk op afstand te houden. Of het nu gaat om het recht op wapenbezit, het betalen van belasting of het starten van een nieuwe onderneming gaat. Laat staan als de gewetensvrijheid in het geding is.

Nu is het zo dat gewetensvrijheid doorgaans wel wordt afgebakend door gedeelde morele kaders binnen een samenleving. Anders zou elk individu zijn handelwijze kunnen rechtvaardigen met een beroep op zijn consciëntie. Decennialang werden die kaders in Amerika door christelijke principes bepaald. Maar die lijken in snel tempo af te brokkelen.

Albert Mohler, voorzitter van het seminarie van de Zuidelijke Baptisten, spreekt dan ook van een „geweldige morele verschuiving die het landschap van de natie aan het veranderen is.” De uitspraak in de zaak-Davis betitelt de theoloog enerzijds als een „dramatisch voorbeeld van rechterlijke arrogantie”, maar hij plaatst die vooral in grotere geheel van ethische vervlakking in de Verenigde Staten.

„Deze kwestie, die nu vele malen groter is geworden dan we een paar weken geleden hadden kunnen denken, wijst op een aantal van de moeilijkste vragen waar christenen die vastbesloten zijn om trouw aan Christus te zijn en hun verantwoordelijkheid als burger te nemen, mee te maken hebben.

Op veel van deze vragen is geen simpel antwoord mogelijk. Hoe moeten christenen die een gekozen ambt bekleden dat ambt vervullen als de hoogste rechter van het land of degenen die hoger in rang zijn beslissingen nemen die tegen de christelijke overtuiging ingaan? Die zelfde vraag kun je uitbreiden tot diegenen die in het leger dienen, of zelfs voor iedereen die voor de overheid werkt.”

Gehoorzaamheid

De Bijbel is volgens Mohler duidelijk: een christen kan niet tegen zijn geweten ingaan zonder te zondigen. Kim Davis heeft duidelijk gemaakt dat haar christelijke overtuiging haar niet toestaat om iets te doen wat de Schrift als zonde beschouwt.

Tegelijkertijd schrijft de Bijbel gehoorzaamheid aan de overheid voor. Als staatsburger van de Verenigde Staten moet Kim Davis zich aan de Amerikaanse wet houden – sterker nog: als gekozen ambtenaar heeft zij trouw aan de constitutie gezworen.

Desondanks is het gezag van de regering niet absoluut, stelt Mohler. „De apostel Paulus zegt ons dat wij de overheid moeten gehoorzamen, maar Daniël en zijn vrienden deden er goed aan toen zij weigerden hun knieën te buigen voor keizer Nebukad­nezar.”

Mohler noemt het opmerkelijk dat degenen die het vonnis tegen Kim Davis toejuichen en hameren op de strikte toepassing van de Amerikaanse wet, exact de tegenovergestelde argumenten gebruikten toen ze voor hun eigen rechten opkwamen. Strikte handhaving van de Amerikaanse wet zou betekenen dat er geen burgerrechten­beweging en geen homo­lobby waren ontstaan, aldus Mohler.

In de lijn van Petrus en Johannes, die het sanhedrin voorhielden dat zij Gode meer gehoorzaam moesten zijn dan de mensen, dienen ook christenen met hun geweten om te gaan. Mohler: „Als de christelijke verantwoordelijkheid om de overheid te gehoorzamen niet samengaat met steun voor andere christelijke waarden, blijft er niets anders over dan tirannie en domweg buigen voor de overheid.”

Dubbele moraal

Michael Brown, radiopresentator en auteur van het boek ”Voorbij de homorevolutie”, legt in een ingezonden stuk in The Christian Post eveneens de vinger bij de dubbele moraal in de zaak-Davis. „Als zij aan andere kant had gestaan en opgekomen was voor homorechten door te weigeren een wet te gehoorzamen waarvan zij vindt dat die homo’s discrimineert, dan was ze van kust tot kust geprezen.

Nu wordt ze in de meest lelijke bewoordingen afgemaakt en is ze in een mum van tijd het doelwit van doodsbedreigingen geworden. Simpelweg omdat ze in haar geweten tegenover God het bevel van de rechter niet kan opvolgen.”

Brown is ronduit pessimistisch over de huidige ethische ontwikkelingen in de Verenigde Staten. „Houd jezelf niet voor de gek. Het volgen van Jezus in Amerika zal ons steeds meer gaan kosten. Tot Gods volk wakker wordt en opstaat.”

Tweede Rosa Parks?

Rechtse Amerikaanse politici suggereren nu al dat Kim Davis kan uitgroeien tot een tweede Rosa Parks.

Parks weigerde op 1 december 1955 haar zitplaats aan een blanke af te staan in een bus in Alabama. Ze groeide uit tot een icoon van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging en zwarte emancipatie.

Diverse Republikeinen en conservatieve presentatoren vergeleken de afgelopen week het optreden van Davis met dat van Parks. Ook zij was ongehoorzaam aan verkeerde wetten. En ook zij pleegde een daad van burgerlijke ongehoorzaamheid, in de traditie van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging.

Of Davis daadwerkelijk tot een icoon van het herstel van christelijke normen en waarden in de Verenigde Staten zal uitgroeien, is intussen maar zeer de vraag. Daarvoor zijn de secularisatie en ontkerstening vermoedelijk al veel te ver opgerukt.

Wel heeft haar arrestatie de nationale belangstelling in Amerika voor het debat over gewetensbezwaren weer enorm aangezwengeld. In dat opzicht zou deze kwestie wellicht nog een positieve uitwerking kunnen hebben. De acceptatie van het homohuwelijk mag dan de afgelopen jaren terrein hebben gewonnen, iemand gevangenzetten om zijn christelijke overtuiging gaat veel Amerikanen echt nog wel een stap te ver.

Het is overigens opmerkelijk dat juist behoudende Republikeinen de vergelijking tussen Davis en Parks trekken. De conservatieve beweging moest in de jaren 50 helemaal niets hebben van het streven naar gelijkberechtiging voor zwarten.

Tegelijkertijd is het tekenend dat Amerikaanse christenen anno 2015 kennelijk in een vergelijkbare positie zijn geraakt. Zij moeten op steeds meer terreinen vechten voor hun overtuiging. En Kim Davis moest ervoor naar de gevangenis.