Vierentwintig pagina’s lang is het document dat het kabinet vrijdag tegen het einde van de middag naar de Tweede Kamer stuurde. Dat is langer dan gebruikelijk voor zo’n reactie. Premier Balkenende verklaarde dat de ministerraad bewust van de gelegenheid gebruik heeft gemaakt om „een zelfstandig verhaal met een eigen visie” op dit onderwerp neer te leggen.

Op al die pagina’s komt het woord „kerk” slechts één keer voor, en wel waar het gaat om de scheiding tussen kerk en staat. Ook het woord „kerken” komt één keer voor.

Daarbij gaat het om de „belangrijke rol” die het kabinet weggelegd ziet voor „humanistische groeperingen, kerken, moskeeën en andere geloofsgemeenschappen in de discussie over de verantwoordelijkheden van individuen jegens elkaar en jegens de samenleving.”

Nergens blijkt dat het kabinet ook zelf nog met de kerken in gesprek wil. Aan het einde van het document ontbreken ze in een opsomming van „maatschappelijke vertegenwoordigers” met wie het kabinet bijeenkomsten wil beleggen.

Wel willen Balkenende en de zijnen de dialoog aangaan met burgemeesters, schoolleiders, leraren, leerlingen, jeugd, sportbeoefenaars, minderheidsorganisaties, (hoofd)redacteuren en topbestuurders van bedrijven en maatschappelijke organisaties.

ChristenUnie-leider Rouvoet vindt het „onbegrijpelijk, onverstandig en ook zeer ernstig” dat het kabinet het daarbij laat. „Zelfs de paarse kabinetten hebben altijd contact gehouden met de kerken”, reageert hij. „Het spoort niet met de woorden van premier Balkenende zelf, die in september op een bijeenkomst van het Platform Waarden en Normen in Hardinxveld-Giessendam aangaf dat hij juist wel met de kerken in gesprek wilde.”

Dat is een „ernstig manco” aan de kabinetsvisie op waarden en normen, meent Rouvoet. „In het rijtje van maatschappelijke vertegenwoordigers met wie het kabinet in gesprek wil, horen de kerken thuis. Daar heeft de ChristenUnie in elk geval steeds voor gepleit.”

Ook SGP-leider Van der Vlies reageert geschokt. „Het is toch ondenkbaar en onbestaanbaar dat bij een maatschappelijk debat over waarden en normen juist de kerken over het hoofd worden gezien? En dat terwijl we weten dat diverse kerken en kerkelijke organen graag beschikbaar zijn. Dit is iets om heel ernstig te nemen en zeer te bekritiseren.”

Van der Vlies vindt verder dat het kabinet hierdoor „gouden kansen” laat liggen. „Er gaan niet meer zo veel mensen als vroeger naar de kerk, maar het zijn er nog altijd heel wat. Er zou de overheid iets aan gelegen moeten zijn om die te inspireren tot goed burgerschap en christenzijn in de samenleving.”

Ds. W. Silfhout, predikant van de gereformeerde gemeente te Capelle aan den IJssel, toont zich teleurgesteld. Hij overhandigde premier Balkenende op 11 september in Hardinxveld-Giessendam als voorzitter van een interkerkelijke commissie het document ”Gerechtigheid en Welzijn”.

Daarbij hoorde ook het aanbod om met het kabinet in gesprek te gaan over waarden en normen, gedaan namens de Gereformeerde Gemeenten, de Oud Gereformeerde Gemeenten, de Gereformeerde Gemeenten in Nederland, de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en de Gereformeerde Bond in de Nederlandse Hervormde Kerk.

Op dat aanbod kreeg ds. Silfhout nimmer een reactie. Ook niet nadat hij er premier Balkenende een maand geleden per brief nog eens aan herinnerde.

De predikant vreest dat de regering de kerken bewust negeert. „Dat gebeurde ook al in het rapport van de WRR. Waarschijnlijk zat daar de gedachte achter dat de kerken hun tijd hebben gehad in Nederland. Het lijkt erop dat die gedachte nu ook is overgeslagen op de regering.”