De groene long van de stad Athene, de berg Ymittos, staat in vuur en vlam. Dikke grijze rookwolken overschaduwen de hoofdstad van Griekenland. De brandweer levert samen met de blusvliegtuigjes een strijd tegen het alles verterende vuur. De meltemi –de zomerwind die wat verkoeling biedt in deze hete periode van het jaar– bemoeilijkt het blussen van de branden vlak bij Athene juist. De wind wakkeert het vuur aan.

De brand kruipt langs de rand van de stad via de woonwijken, Ilioupoli en Argyroupoli verder de Ymittos op. Stadsbewoners proberen hun huizen te redden met water uit tuinslangen en emmers water.

Brandweermannen snellen naar het door vlammen omsingelde, historische klooster Agios Ioannis, om veertig nonnen te bevrijden. Rookpluimen zijn zichtbaar in heel Athene, de geur van verbrand hout reikt tot in de verste buitenwijken van de havenstad Piraeus.

De branden zijn een jaarlijks terugkerende nachtmerrie in de zinderende zomermaanden van Griekenland. De afgelopen 24 uur ontstonden er 52 verschillende brandhaarden in heel Griekenland. De situatie wordt al vergeleken met het rampjaar van 2007, toen catastrofale branden het land teisterden waarbij ruim 6000 mensen dakloos raakten.

Vooruitgang

Spiros Kinios, coördinator van de vrijwillige bosbescherming EDNY, werd geboren in het zuiden van Griekenland. Al jong verloor hij zijn hart aan de bossen, vogels, grotten en hyena’s, toen zijn lerares op de basisschool in de weekenden met een groepje kinderen op ontdekkingstocht ging op de berg, vlak bij de stad.

Spiros zag veel van de plekken die hij als kind ontdekte, in de loop der jaren verloren gaan. Meestal werden de bossen en natuurgebieden opgeofferd omwille van de vooruitgang: ze moesten wijken voor bouwprojecten of mijnen.

Tweehonderd strandgangers vlak bij de zuidelijke stad Neapoli op de Peloponnesos springen paniekerig in de boten van de kustwacht, op de vlucht voor het vuur waardoor zij zijn ingesloten. Vier dorpen worden geëvacueerd en ook het gezondheidscentrum van Neapoli wordt ontruimd, als de vlammen het centrum van de stad binnendringen. Het eiland Kythira, vlak voor de kust, zit zonder stroom als gevolg van de branden.

Spiros zag de bossen, waar hij de geboorte van een hert van dichtbij zag, in vlammen opgaan. Hij zag de grotten met oude rotspartijen vernield worden door plunderaars. Hij zag de lynx uitsterven. Dit alles, vonden projectontwikkelaars, was nodig voor de vooruitgang van het land. Het zou de mensen een beter leven bieden.

Terwijl de horrorserie van de bosbranden, waaraan elke zomer een aantal afleveringen wordt toegevoegd, zich ieder jaar opnieuw afspeelt, wordt tijdens de crisisjaren in koelen bloede het nietsontziende bezuinigingsmes in de begroting voor brandbestrijding gezet. Vooral in 2012 en 2013 wordt er grof gesneden in het budget dat dient voor de bescherming van burgers en het behoud van bos en natuurgebieden.

Alles verloren

Spiros was vaak ‘toevallig’ in de buurt van een natuurramp, zoals een bosbrand. Of kwam dit doordat de rampen steeds vaker voorkwamen? Als er brand op de berg uitbrak, vlak bij de buitenwijk van Athene waar hij woonde, sprong hij op zijn fiets en ging helpen. Laat in zijn tienerjaren hielp hij bij een grote brand in het Nationaal Park. Ze vochten lang en intensief, maar alles ging verloren in de vlammen. Gelukkig werd er toen bij wet besloten dat wat eens bosgrond was, altijd bosgrond moest blijven.

„De Griekse brandweer is ontzettend goed”, vertelt Luuk, een Nederlander die zich als vrijwilliger inzet bij de brandweer, maar ook veel aan preventie doet met het EDNY, een groep vrijwilligers annex natuurliefhebbers. „Het zijn geen heidebrandjes die ze blussen. Griekenland heeft ruige natuur, met bergen, grotten, kloven. Dit maakt het blussen verschrikkelijk moeilijk. Soms moet eenzelfde stuk vijf keer opnieuw geblust worden.” Deze dag is Luuk ook actief op de Ymittos. De brand is nu onder controle, meldt hij vrijdagavond.

In het rampjaar 2007 werd het halve zuidelijke land door bosbranden in de as gelegd. Spiros vocht samen met de brandweer, het leger, blusvliegtuigjes –bijgestaan door collega’s uit buurlanden– tegen het allesverwoestende vuur. De vlammenzee was niet te stoppen. Bossen, huizen, hele dorpen, dieren en ten minste zeventig mensen verbrandden.

Waterbom

Luuk rent door een vlammenzee in zijn T-shirtje, om de brandweer bij te staan met het uitrollen en vastkoppelen van de loodzware brandslangen en het blussen. „Het is een verschrikking”, vertelt hij. Daarbij loopt hij het gevaar een waterbom van 10.000 liter water die de blusvliegtuigjes over de brand uitstorten, over zich heen te krijgen. „De dennenbossen zijn het moeilijkst te blussen, door de hars in de naalden ontstaat een zee van vonken die de brand steeds verder verspreiden.” En Griekenland heeft nogal wat pijnboombossen.

Spiros zag na de desastreuze branden van 2007 een kleine omwenteling plaatsvinden. Er was ineens veel aandacht voor de bosbranden. Er werd veel gesproken over hoe dit nu verder moest. Vooral projectontwikkelaars waren goed vertegenwoordigd bij deze discussies. Spiros zag de ogen van de mensen even opengaan. Massaal trokken zij naar het Syntagmaplein in Athene. „Genoeg”, riepen ze. Ook Spiros demonstreerde, voor het eerst in zijn leven. Afgemat door het dagenlange bluswerk voelde hij vooral woede. Iedereen was woedend. Dit mocht nooit meer gebeuren.

Soms komt Luuk zonder schoenzolen thuis, na het blussen, want geld voor een veilige outfit hebben hij en de meeste vrijwilligers niet. „De wind hoeft maar even te keren en het vuur is je letterlijk aan de schenen gelegd”, vertelt Luuk, die volgens eigen zeggen slechts een piepklein schakeltje is in de ketting van vrijwilligers, die de strijd aangaan met het verwoestende vuur.

Er werden mooie beloftes gedaan voor het behoud van de bossen, na de demonstraties in 2007. Er mocht vooral nooit meer worden gebouwd op bosgrond. Maar zoals zo vaak als we wakker worden uit een diepe slaap, draaien we ons om en slapen weer in. Iedereen ging verder met zijn leven. De winter viel in, de vuren waren gedoofd.

Oud materieel

De brandweer werkt momenteel met veel oud materieel. De banden van de bluswagens zijn al jaren niet verwisseld. Sommige wagens zijn meer dan dertig jaar oud. Van de 21 blusvliegtuigen die Griekenland rijk is zijn er dertien bijna 40 jaar oud. Er moet voortdurend aan gesleuteld worden voordat ze de lucht in kunnen. Vaak worden nieuwe onderdelen voor de blusvliegtuigen en -wagens gesponsord door bedrijven en particulieren, want het overheidsbudget werd in 2013 gekort met 52 miljoen euro, terwijl er in 2012 ook al op bezuinigd was. De brandweermannen hebben 40 procent van hun loon ingeleverd. Er is nu een tekort aan mankracht en materieel.

Spiros besloot alweer jaren geleden alles in de strijd te gooien voor het behoud van de natuur. Na een lange omzwerving van studie en reizen kwam hij terug bij de berg die hij ooit ontdekte met zijn schooljuffrouw, de Ymittos, die een zeer rijke natuur bezit. Er wonen vossen, uilen, schildpadden en honderd vogelsoorten. De heilige berg, zoals de oude Grieken de Ymittos noemden, herbergt 44 verschillende wilde orchideeën en andere bijzondere bloemensoorten. De bossen op de langgerekte berg bestaan vooral uit zeer brandbare pijnbomen. Spiros had de berg al vaak zien verbranden, maar de natuur vond altijd weer de weg naar overleving terug.

Buitenwijken van Athene, zoals Voula en Glyfada, kruipen langzaam maar zeker verder de berg op, veelal met illegaal gebouwde huizen. De regering en instanties knepen de afgelopen jaren een oogje toe en legden de illegale bouwers geen strobreed in de weg. Zij profiteerden mee, onder andere in de vorm van steekpenningen en steun bij de verkiezingen.

Goud waard

Het moedwillig aansteken van een bosbrand loont: de grond is goud waard. Hoewel het verboden is te bouwen op bosgrond, verloopt deze wet als de bosgrond twee jaar braak ligt. De mazen in het net van de wetgeving zijn groot in Griekenland, en langzaam maar zeker komen er steeds meer villa’s op de heilige berg.

De illegaal gebouwde huizen krijgen opvallend veel aandacht als er een bosbrand dicht bij woongebied uitbreekt, vertelt Luuk. Pas als de huizen voldoende veilig zijn, gaat de brandweer zich concentreren op het bos. Vaak is het vuur dan al naar de top van de Ymittos gekropen, waardoor er weer nieuwe, kostbare bouwgrond zal vrijkomen. Een bittere pil voor de natuurliefhebbers-vrijwilligers. Maar zij moeten de orders van de brandweer uitvoeren.

Spiros besloot zelf actie te ondernemen en een vrijwilligersgroep op te zetten. Hij stak al zijn tijd en geld in zijn project en met een groepje vrienden zette hij de organisatie EDNY op poten. De letters staan voor Vrijwillige Bosbescherming Zuid-Ymittos.

Ze voeren een voortdurende strijd tegen op bouwgrond beluste pyromanen, maar ook tegen natuurvervuilende bezoekers die hun afval klakkeloos achter zich neer gooien. Vaak is hier glas of een sigarettenpeuk bij, die brand kunnen veroorzaken. De vrijwilligers patrouilleren voortdurend over de berg om een beginnende brand meteen de kop te kunnen indrukken.

EDNY organiseert schoonmaakacties op de Ymittos, wat door de ruige structuur met grotten en kloven heel wat voeten in de aarde heeft. Ze zijn er als een haas bij om afgebrande bosgrond opnieuw te beplanten, want als de plek twee jaar kaal is kan er gebouwd worden.

Economische crisis

Ondanks het ontmoedigende beleid van de regering gaan deze natuurliefhebbers, schouder aan schouder, systematisch te werk. Ze houden boomplantdagen, schoonmaakdagen, zetten zich in bij bosbranden en doen dagelijks hun rondes over de berg. Behalve handen is er ook geld nodig. Helaas is het in deze jaren van economische crisis niet makkelijk om sponsors te vinden die dit mooie project willen steunen.

De brand op de berg Ymittos is onder controle, meldt Luuk vrijdagavond laat. Twee bijenhouders, die verdacht worden van brandstichting, zijn gearresteerd. Nader onderzoek wordt nog gedaan.