Twee „gehate leerstukken” kregen voor Hendrik de Cock grote waarde
Het waren én zijn de twee meest gehate reformatorische leerstukken, constateert ds. Marvin Kamps: die van Gods soevereine verkiezing en, twee, van de genadige wedergeboorte van dode zondaren door de Heilige Geest, Die hen in staat stelt tot Christus te komen door het geloof. Maar juist deze leerstukken kreeg ds. Hendrik de Cock lief en leidden in 1834 tot zijn „terugkeer naar de ware kerk.”
Ds. Kamps was emeritus predikant van de Protestant Reformed Churches (PRC), een klein, behoudend kerkverband in de Verenigde Staten en Canada dat zijn wortels heeft in de Christian Reformed Church (CRC), op haar beurt zusterkerk van de voormalige Gereformeerde Kerken in Nederland. Vorig jaar verscheen van zijn hand de studie ”1834. Hendrik de Cock’s Return to the True Church”. Korte tijd later overleed ds. Kamps, op 74-jarige leeftijd.
Zijn boek –je zou het zijn geestelijk testament kunnen noemen– is meer dan een goed gedocumenteerde beschrijving van de Afscheiding, wat daaraan voorafging en wat erop volgde. Eigenlijk is het een voortdurende oproep aan de uit deze „reformatie” voortgekomen kerken in Amerika en daarbuiten om vast te houden aan óf terug te keren tot de leer waarvoor De Cock en de zijnen hebben gestreden. Ds. Kamps: „Koesteren wij De Cock’s geestelijke nalatenschap nog? Zien wij hem nog als onze geestelijke vader? Vormen de reformatorische geloofsbelijdenissen nog altijd de belijdenis van ons hart? Of hebben wij deze confessie van onze vaderen bewust verworpen en zijn wij teruggekeerd tot de ketterse leringen en levenswijze zoals voorgestaan door de valse kerk?”
De autoriteit van de Bijbel, Gods Woord, staat vandaag overal in de kerken op het spel, stelt de Amerikaanse theoloog vast. Terwijl het De Cock (1801-1842) juist daar om te doen was. De auteur schroomt hier niet om ”1834” op één lijn te plaatsen met ”1517”. „Deze hervormingen van de kerk vormden een terugkeer naar de Bijbel. Vaak wordt gezegd dat de betekenis van 1834 gelegen is in het feit dat men terugkeerde tot de Dordtse Leerregels. Hoewel dit waar is, is het een incomplete bewering. Mijn stelling is dat De Cock en zijn gemeente in 1834 wederkeerden tot de Bijbel en daarom tot de reformatorische geloofsbelijdenissen. Velen zullen het oneens zijn met deze interpretatie van 1834. Laat de lezer oordelen.”
Nooit van gehoord
Geruime tijd preekte ds. Hendrik de Cock als tal van andere „goedbedoelende, dromende predikanten” in de Nederlandse Hervormde Kerk, door ds. Kamps als „valse kerk” getypeerd. Van 1824 tot 1826 stond hij in Eppenhuizen; van 1826 tot 1829 diende ds. De Cock Noordlaren. Pas in zijn derde gemeente, Ulrum, begon er wat te veranderen. „God wekte De Cock op, of bekeerde hem, tot de waarheid.” Daarvoor gebruikte Hij verschillende mensen.
De eerste was C. baron van Zuylen van Nijevelt, die in 1832 het pamflet ”De Hervormde Leer” publiceerde. De tweede was diens vriend de Reveilpredikant D. Molenaar uit Den Haag, die in 1827 (anoniem) ”Het adres aan alle mijne hervormde landgenooten” uitgaf.
De derde persoon die invloed op De Cock kreeg, was zijn collega ds. H. Wormnest uit Warfhuizen, die hem in 1831 een exemplaar van Calvijns ”Institutie” gaf. Als vierde noemt ds. Kamps een weduwe uit zijn gemeente in Ulrum die hem eind 1832 in aanraking bracht met de Dordtse Leerregels. „Hij had die nooit eerder gelezen.”
De Cock moet zich vervolgens in de canones hebben ondergedompeld. „In korte tijd werd hij opgewekt uit zijn dromen. Meteen begon zijn prediking te veranderen. Hij leerde de afgod van de vrije wil te verachten; hij ontdekte wie in 1834 farizeeën en sadduceeën waren: de sadduceeën loochenden de Drie-eenheid en de eeuwige godheid van Christus Jezus; de farizeeën stonden werkgerechtigheid voor met hun leer van het natuurlijke vermogen van de mens om zijn eigen zaligheid te verdienen, evenals hun voorgangers deden in de tijd van Christus’ omwandeling op aarde.”
Steeds sterker raakte ds. De Cock overtuigd van de waarheid zoals die in de Dordtse Leerregels –en de beide andere belijdenisgeschriften– onder woorden was gebracht. „Voor het eerst zag hij in dat de kerk van de Reformatie bijna tweehonderd jaar geleden haar verstaan van het onfeilbare, goddelijk geïnspireerde Woord zorgvuldig op schrift had gesteld in haar Drie Formulieren van Enigheid.”
Het duurde niet lang of ds. De Cock werd door de classis geschorst. Vrij snel daarna, op 13 oktober 1834, scheidde de predikant zich samen met de kerkenraad van Ulrum af van de Nederlandse Hervormde Kerk. Overigens is de ”Acte van Afscheiding van Wederkeering” (zie ook kader) waarschijnlijk door een of enkele ouderlingen opgesteld; ook de handtekening van ds. De Cock ontbreekt.
Overal in het land vond de Afscheiding navolging, in korte tijd ontstonden honderden afgescheiden gemeenten buiten de vaderlandse kerk.
Ds. Kamps is ervan overtuigd dat de Afscheiding Gods werk is geweest. „Als de Afscheiding het werk van mensen was geweest, zou deze uiteindelijk zijn mislukt. Maar ze was het werk van God. Het was Zijn werk voor hen en door hen.”
Wortels
Bij het boek ”1834” zijn zeker kanttekeningen te plaatsen, vragen te stellen. Zo weet de auteur wel erg precies wat „de ware” en „de valse” kerk (in Nederland) is. En het is waar: artikel 27 tot en met 29 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis zijn glashelder als het gaat om „het onderscheid en de merktekenen der ware en valse kerk.” Maar in de praktijk van het kerkelijk leven ligt het nu eenmaal niet altijd zo duidelijk, zeker niet op plaatselijk niveau.
Dat neemt niet weg dat ds. Kamps een waardevol boek schreef – al is het maar om de uit de Afscheiding voortgekomen kerken in de VS en Canada aan hun wortels te herinneren. En zijn vraag of ”wij ons” nog (helemaal) thuisvoelen bij de Dordtse Leerregels, die voor ds. De Cock zo veel waarde kregen, verdient ook in Nederland een antwoord.
Heruitgave Acte 1834
1834: Hendrik de Cock’s Return to the True Church; Marvin Kamps; uitg. Reformed Free Publishing Association, Jenison, Michigan, 2014; ISBN 978-1-936054-32-9; 494 blz.; $ 43,95.
Heruitgave
Bij uitgeverij Vliedorp in het Groningse Houwerzijl verscheen vorig jaar een heruitgave van de ”Acte van Afscheiding of Wederkeering” uit 1834. Deze kwam tot stand in samenwerking met het Kerkhistorisch Museum Ulrum. Het 44 bladzijden tellende boekje bevat behalve de tekst van de akte een toelichting hierop en een korte schets van de geschiedenis van de Afscheiding, beide van de hand van bestuurslid Peter van den Burg van het museum.
Van de heruitgave zijn inmiddels ruim 200 exemplaren verkocht, laat Dick Ronner van uitgeverij Vliedorp weten, „op een oplage van 250. Dus dat stemt tevreden.”
Het Kerkhistorisch Museum Ulrum beheert sinds 1 januari de historische dorpskerk (waaraan ds. Hendrik de Cock tot 1834 verbonden was) en gebouw Irene.
