Lovende taal dinsdag in zowel Washington, Moskou als Teheran. Het akkoord over de inperking van het Iraanse atoomprogramma dat eindelijk in de Oostenrijkse hoofdstad Wenen was beklonken, werd als historisch bestempeld.

Historisch is de overeenkomst zeker. Maar de vraag is naar welke kant de balans uiteindelijk zal uitslaan. Als Iran zich keurig aan de afspraken van het akkoord houdt, bestaat er gerede kans dat het land zich langzaam aan de status van internationale paria kan ontworstelen. Overigens dankt het land die status niet alleen aan zijn vermeende pogingen kernwapens te ontwikkelen. Ook de steun aan gewapende bewegingen als de Libanese Hezbollah heeft Teheran een twijfelachtige reputatie opgeleverd.

En dat is precies het probleem waar zowel Israël als diverse Arabische landen (vooral Saudi-Arabië en de golfstaten) in het Midden-Oosten mee worstelen. Zij vinden dat de nu gesloten deal Iran veel te veel ruimte laat om alsnog een atoombom te maken. Zij pleiten voor een veel rigoureuzere inperking van het Iraanse kernprogramma.

Tegelijkertijd zijn genoemde landen bang dat Iran door de geleidelijke opheffing van de internationale sancties over fors meer financiële middelen komt te beschikken. Die kan Teheran aanwenden om meer wapens te sturen naar sjiitische groeperingen die op diverse fronten in feite een oorlog op afstand voeren voor de Islamitische Republiek.

In de eerste plaats is dat Hez­bollah, dat vanuit Libanon regelmatig met Israël in de clinch ligt. In 2006 vochten Israël en Hez­bollah een maand lang een hevige oorlog uit. Inmiddels gaan Israëlische inlichtingendiensten ervan uit dat Hezbollah over 100.000 tot 200.000 raketten beschikt, die elke plaats in de Joodse staat kunnen bestrijken.

Niet voor niets noemen diverse Israëlische politici de deal met Iran een vergissing van historische proporties. Jeruzalem heeft ook laten weten dat het alle opties openhoudt. Daarmee zinspeelt de Joodse staat ook op een militaire interventie. Al jaren traint de Israëlische luchtmacht voor een luchtaanval op de Iraanse atoominstallaties. De kans dat de Amerikanen de kastanjes voor Israël uit het vuur halen, lijkt nu wel definitief verkeken.

Iran is via Hezbollah ook zwaar betrokken bij de oorlog in Syrië. Duizenden strijders van de Libanese beweging vechten aan de zijde van het regeringsleger van president Bashar al-Assad tegen onder andere Islamitische Staat (IS). Als Iran Syrië en Hezbollah van meer en betere wapens voorziet, zal dat de strijd in het al jaren door geweld geteisterde land op zijn minst intensiveren.

Iran steunt echter ook sjiitische milities in Irak. Die vechten momenteel zij aan zij met het Iraakse regeringsleger, in een poging de westelijke provincie Anbar op IS te heroveren.

En daar zit direct de strategische moeilijkheid. Want het Westen heeft er alle belang bij dat IS wordt verslagen. Niet alleen om een einde aan de vele gruwelijkheden te maken die deze radicale beweging begaat. Maar ook om stabiliteit te creëren in een regio die toch al zo licht ontvlambaar is. En niet in de laatste plaats om de voedingsbodem voor nieuwe jihadgangers vanuit eigen land weg te nemen.

Dat brengt een lastig dilemma mee. Iran is nodig in de strijd tegen IS, maar vormt tegelijkertijd een gevaar voor de regio. Hetzelfde deed zich enkele jaren geleden voor in Afghanistan. Teheran bood toen aan zijn invloed aan te wenden. Dat had wellicht een kentering kunnen betekenen, maar het Westen zag van samenwerking af.

Dit alles speelt zich af tegen de achtergrond van de veel dieper liggende scheidslijn tussen soennieten en sjiieten. Dat schisma manifesteert zich op steeds meer plaatsen in het Midden-Oosten in de vorm van gewapende conflicten.

De soennitische landen –Saudi-Arabië voorop– hebben de invloed van het sjiitische Iran de afgelopen decennia alleen maar zien groeien. Via Hezbollah in Libanon. Na de verdrijving van Saddam Hussein in Irak, waar een sjiitische regering zetelt. En met de huidige opstand van de sjiitische Huthirebellen in Jemen. Om maar een paar voorbeelden te noemen.

De grote vrees is dat Saudi-Arabië en de golfstaten de huidige atoomdeal met Iran als volstrekt onvoldoende beschouwen. Dat kan leiden tot een wapenwedloop. Daarbij is het zeker niet uit te sluiten dat een of meer van deze landen zal proberen kernwapens te verwerven. De banden tussen Saudi-Arabië en kernmacht Pakistan zijn de afgelopen opmerkelijk aangehaald.

In dat geval zal ook Turkije zich niet onbetuigd laten, eveneens een grootmacht in de regio. En tegelijk ook lid van de NAVO.

En zo grijpt in het Midden-Oosten alles op elkaar in. Niet alleen op het gebied van religieuze en etnische scheidslijnen. Ook geostrategische belangen spelen een belangrijke rol. Zowel de Verenigde Staten als Rusland hebben traditioneel hun eigen (en doorgaans tegengestelde) bondgenoten in de regio. Als dat evenwicht in gevaar komt, kan de situatie in het Midden-Oosten ook nog globale effecten hebben.