Een stal, „waar we gezegend bijeen waren, te midden van hooi en stro en het geloei der koeien en soms vlogen de kippen over de hoofden”, schreef de scriba later. Kerkarchivaris G. J. (Ger) van der Kramer: „Zeven maanden erna konden ze een nieuwe kerk in gebruik nemen. Ongelooflijk.”

Inmiddels staat de Bethelkerk, zoals het pand later ging heten, 125 jaar aan de Rotterdamseweg in Zwijndrecht. Vlak bij de hervormde Oude Kerk. Daarvan scheidden zo’n 1800 gereformeerden –inclusief de voltallige kerkenraad– zich af, nadat hun ds. A. Knoll was afgezet. Hij had geweigerd een classisbeurt in Rijsoord te vervullen.

De dolerenden gingen de hervormden bepaald niet uit de weg. Van der Kramer, kerkarchivaris sinds 1974: „De kerken staan precies 200 meter bij elkaar vandaan. Die minimale afstand schreef de wet voor tussen afzonderlijk optrekkende kerken, om problemen te voorkomen. De hervormde gemeente heeft nog processen aangespannen, omdat ze stelde dat onze kerk te dichtbij stond. Maar we bleken net aan de wet te voldoen.”

Om de kerk te bouwen tastte de jonge gemeente diep in de buidel. „Ze heeft een lening van 34.000 gulden afgesloten. Omgerekend naar deze tijd ging het om bijna 480.000 euro.”

Hoe de 1800 leden in het gebouwtje pasten, is Van der Kramer een raadsel. „Waarschijnlijk hielden ze twee diensten na elkaar, maar dat is nergens vastgelegd.”

Geen eenheid

Feit is dat de kerk in 1911 een forse uitbreiding onderging. „Ze hebben de linkerzijmuur doorbroken en een nieuwe kerkzaal aangebouwd, haaks op het oude kerkschip. Nog steeds noemen we dat het nieuwe gedeelte.” Het resultaat kan hem niet bekoren. „Het gebouw vormt totaal geen eenheid. Op schoonheid werd niet zo gelet, in die tijd.”

In de oude rechtermuur van de kerk zaten gebrandschilderde ramen met een voorstelling van de zaaier. Omdat aan die zijde in de nieuwe opstelling de preekstoel kwam, maakte men hier een blinde wand van. „De ramen zitten er nog steeds, maar er zitten aan weerszijden asbestplaten voor. Ik zou het wel mooi vinden als ze aan de buitenkant weer zichtbaar werden. Maar zo’n operatie zal waarschijnlijk te veel geld kosten.”

Dankzij tal van gegevens heeft de archivaris een aardig beeld van het gemeenteleven in de beginjaren. Zo kreeg de kerk kreeg in 1915 elektra – tweeënhalf jaar na de even oude pastorie naast de kerk. „Luxe voor de predikant vonden ze blijkbaar belangrijker dan voor de kerkgangers. Predikanten stonden destijds nog op een voetstuk. In notulen schreven scriba’s heel plechtstatig over „den weleerwaarde herder en leraar.” Wij spreken onze twee predikanten nu aan met Arrie en Arie. We zijn duidelijk veranderd.”

Geld voor een orgel was er bij de bouw van de kerk in 1890 niet. „De eerste vier jaren stond er een harmonium, gehuurd van een van de leden, maar dat was na vier jaar versleten. Daarna zong de gemeente zes jaar a capella.” Dit laatste gebeurde onder leiding van een voorzanger, een schoolmeester die ook als voorlezer dienstdeed.

Blijkbaar bevredigde de oplossing niet: in 1900 kwam er een nieuw Van Gelderorgel, waarschijnlijk gebouwd door Van Gelders meesterknecht en latere orgelbouwer Gerrit van Leeuwen. Het kreeg een plaats op de galerij, toen nog achter in de kerk. De firma Nijsse & Zoon restaureerde en vergrootte het orgel in 2006. Hierbij kreeg het weer een mechanische tractuur, in plaats van de in 1947 aangebrachte elektro-pneumatische tractuur.

Gereformeerde kerk Zwijndrecht

De gereformeerde kerk in Zwijndrecht heeft 1455 leden, van wie er ’s zondags zo’n 500 de morgendiensten, en zo’n 30 de middagdiensten bezoeken.

In 2006 onderging de kerk een grootschalige verbouwing en kwam er een nieuwbouw van enkele zalen aan de kerk. Dit ging gepaard met de verkoop van de nabijgelegen gereformeerde Koningskerk, waarin sinds 1963 een deel van de gemeente had gehuisd. Aanleiding tot deze stap vormde het inkrimpend ledenaantal.

In verband met haar 125-jarig bestaan belegde de gereformeerde Kerk zondag een jubileumdienst, gevolgd door andere activiteiten. Van eind augustus tot eind november loopt in oudheidkundig museum De Vergulde Swaen in Zwijndrecht een tentoonstelling over de historie van de kerk.