Het was een langverwachte, maar ook omstreden speech. Benjamin Netanyahu sprak dinsdag op uitnodiging van de Republikeinen het Amerikaanse Congres toe. Zijn centrale boodschap was dat er strenger tegen Iran moet worden opgetreden. Want het gevaar is levensgroot dat Teheran een atoombom verwerft. En dat is niet alleen een gevaar voor Israël, maar voor de hele wereld.

Dat roept Netanyahu al jarenlang. En dus constateerde de Amerikaanse president Obama dinsdag terecht dat de toespraak van de Israëlische premier weinig nieuws bevatte. Opmerkelijk genoeg had Obama Netanyahu eerder nog opgeroepen in zijn speech geen „geheimen” te openbaren. Kennelijk zijn die er dus op dit gebied.

Netanyahu kreeg met een aaneenschakeling van oneliners een aantal keren een staande ovatie. Tegelijkertijd boycotten enkele tientallen Democratische volksvertegenwoordigers en vice­president Joe Biden de toespraak in Washington.

De grote vraag is intussen wat de politieke effecten van de toespraak van Netanyahu zullen zijn. Die vallen in een aantal delen uiteen.

Als eerste de gevolgen voor de binnenlandse politiek in Israël. 
De Israëliërs gaan op 17 maart naar de stembus om een nieuw parlement te kiezen. De her­verkiezing van Netanyahu staat dus op het spel. Zijn speech hield hij weliswaar in Washington, maar die was voor een belangrijk deel ook aan het publiek in eigen land gericht. ‘Bibi‘ staat voor de veiligheid van Israël, zelfs als hij daar de Amerikaanse president voor moet trotseren. Dat kan hem over twee weken zeker stemmen opleveren.

Beter geen overeenkomst dan een slechte overeenkomst met Iran, meent Netanyahu. „Nooit meer”, verwees de Israëlische premier naar de Holocaust. De vorige Iraanse president heeft herhaaldelijk gedreigd Israël van de kaart te vegen.

Of Netanyahu met zijn toespraak daadwerkelijk invloed op de Amerikaanse houding ten aanzien van Iran zal uitoefenen valt te bezien. Obama heeft een overeenkomst over het nucleaire programma van Iran tot speerpunt van zijn buitenlands beleid verheven. Eind deze maand moeten de contouren van die deal vast komen te staan.

Obama is vastbesloten zijn resterende ambtsperiode af te ronden met een nucleaire deal met Iran. Het ligt niet voor de hand dat hij zich daarvan zal laten weerhouden door Israël, ondanks het feit dat beide landen nog altijd nauwe bondgenoten zijn.

Een overeenkomst met Teheran moet Obama aan de Amerikaanse volksvertegenwoordiging voorleggen. De Republikeinen zijn daar sinds begin dit jaar in de meerderheid. Dat zou dus een probleem voor de president kunnen vormen. Obama heeft echter al aangekondigd dat hij van zijn vetorecht gebruik zal maken als een dergelijke deal wordt weggestemd. In dat geval is een gekwalificeerde meerderheid nodig om het oordeel van Obama alsnog aan de kant te schuiven.

Deze kwestie draait echter niet alleen om een eventuele overeenkomst over het Iraanse atoomprogramma. Ze kan ook grote gevolgen hebben voor de betrekkingen tussen de Verenigde Staten en Israël.

Weinig goeds

Het is een publiek geheim dat Obama en Natanyahu elkaar niet goed liggen. Mocht de Likud­partij over twee weken opnieuw de grootste worden en Netanyahu weer premier worden, dan belooft dat weinig goeds voor de Amerikaans-Israëlische relaties.

Anderzijds barst in Amerika binnenkort de campagne voor de presidentsverkiezingen van eind volgend jaar los. En geen kandidaat kan het zich permitteren een vijandige houding ten aanzien van Israël aan te nemen.