Afgelopen vrijdag veroordeelde de rechtbank in Nanterre Alain Juppé tot een voorwaardelijke gevangenisstraf van achttien maanden en intrekking van het actieve kiesrecht voor de duur van vijf jaar. Op grond van een bepaling in de Franse kieswet verloor de politicus (58) daarmee tevens het recht om zich de komende tien jaar verkiesbaar te stellen. De rechters achtten Juppé schuldig aan betrokkenheid bij illegale partijfinanciering in de periode 1988-1995. De veroordeelde was destijds onder toenmalig burgemeester en huidige president Jacques Chirac verantwoordelijk voor de financiën van de gemeente Parijs. Zeven medewerkers van de gaullistische RPR -de partij die eind 2003 opging in de UMP- kregen een salaris voor fictieve banen op het stadhuis.

Na de uitspraak ging er een schok door politiek Frankrijk. Velen hadden een zo’n hard vonnis niet verwacht, te meer daar het openbaar ministerie slechts acht maanden voorwaardelijk had geëist. Bovendien was gevraagd de straf zodanig te formuleren dat Juppé niet zijn passieve kiesrecht zou verliezen.

Ook in het Elysée, de ambtswoning van de president, kwam de klap hard aan. De fraude had immers plaatsgehad tijdens het burgemeesterschap van Chirac en de uitspraak bevestigde opnieuw het vermoeden van velen in Frankrijk, dat ook de president van deze praktijken op de hoogte was. Chirac kan echter niet aan de tand worden gevoeld omdat hij presidentiële onschendbaarheid geniet. Pas als zijn ambtstermijn is afgelopen, wordt hij mogelijk vervolgd voor zijn aandeel in het schandaal.

Afgezien van de smet op zijn reputatie was Chirac ook onaangenaam verrast omdat de voorzitter van de regerende UMP een van zijn trouwste bondgenoten is. De carrière van beiden is al sinds 1976 nauw met elkaar verweven en de president had Juppé voorbestemd als zijn opvolger.

Hoewel die kans lijkt verkeken, nam Chirac het toch voor zijn vertrouweling op. Eerdinsdag sprak hij zijn steun uit aan zijn partijvoorzitter, die tevens burgemeester van Bordeaux en parlementslid is. De president betoonde Juppé zijn „vriendschap, waardering en respect” en noemde hem een eerlijke en competente politicus met uitzonderlijke kwaliteiten. „Frankrijk heeft mannen met zijn kwaliteiten nodig”, aldus Chirac.

De president liet het niet bij woorden alleen. Nadat zaterdag bekend was geworden dat de rechters van de oud-premier eerder waren bedreigd, kondigde hij de oprichting van een „onafhankelijke” onderzoekscommissie aan, die moest nagaan wie er achter de intimidaties zaten. Daarmee reed de president minister van Justitie Dominique Perben in de wielen, die zaterdag al een gerechtelijk onderzoek had gelast. Minister-president Jean-Pierre Raffarin liet zich evenmin onbetuigd. Hij noemde de uitspraak van de rechters in Nanterre „verrassend” en „voorlopig.” Pas in hoger beroep zou het oordeel van justitie „definitief” zijn.

De steunbetuigingen van Chirac, Raffarin en andere conservatieve politici -de Assemblée Nationale kondigde eveneens een parlementair onderzoek aan- schoot de rechterlijke macht in Frankrijk flink in het verkeerde keelgat. Het is schandalig op welke wijze de premier commentaar levert op het oordeel van een onafhankelijke rechtbank, zei een aantal rechters in het Franse dagblad Libération. Uit de door Chirac ingestelde onderzoekscommissie zou zijn wantrouwen tegenover justitie blijken. Met hun uitspraken zouden de kopstukken van de UMP nu al proberen druk uit te oefenen op het gerechtshof dat aan het eind van het jaar een oordeel moet vellen over de beroepszaak van Juppé.

Bij het optreden van de UMP-politici kunnen inderdaad vraagtekens worden gezet. Juist in Frankrijk -waar de scheiding der machten werd uitgedacht- zouden politici beter moeten weten. De reacties zijn echter wel te begrijpen, gezien de strategische positie die Juppé binnen de UMP innam en de onrust die het vonnis van de rechters binnen het regeringskamp heeft veroorzaakt.

Die heeft alles te maken met de persoon van Nicolas Sarkozy, de minister van Binnenlandse Zaken. Frankrijks populairste politicus liet de afgelopen tijd meer dan eens weten in 2007 Chirac te willen opvolgen. Dat hij niet zit te wachten op toestemming van de president, bleek wel toen hij voorstelde om de ambtsduur van de president te beperken tot twee termijnen. De 49-jarige Sarkozy gaf Chirac (71) duidelijk te verstaan dat hij zijn beste tijd heeft gehad - voor Franse begrippen overigens een onbeschaamde vertoning.

Als het aan Chirac ligt, zal Sarkozy hem niet opvolgen. Hij de kan de ”granietsteen van de regering” -zoals zijn collega’s hem noemen- niet luchten of zien, vooral niet na diens „verraad” tijdens de presidentsverkiezingen van 1995. Toen koos zijn vroegere protégé openlijk de kant van zijn partijgenoot en rivaal Edouard Balladur. Chirac liet Sarkozy daarna jarenlang links liggen.

Om de ambitieuze Sarkozy wat in te dammen, ging iedereen in Frankrijk ervan uit dat Chirac zijn ’kroonprins’ binnenkort -waarschijnlijk na de regionale en kantonale verkiezingen van volgende maand- in de regering zou opnemen. Mogelijk zou hij zelfs de weinig populaire en verzwakte Raffarin opvolgen. Zo zou hij zich langzaam kunnen opmaken voor de presidentsverkiezingen. Na de rechterlijke uitspraak van vrijdag is dit scenario echter in rook opgegaan. Ook al zou Juppé in hoger beroep worden vrijgesproken, dan nog hij lijkt te zeer beschadigd om zijn officieuze titel van kroonprins alsnog te kunnen opeisen.

Daarmee is de machtsbalans binnen de UMP blijvend verstoord en kan de machtsstrijd tussen Chirac en Sarkozy -die tot nu toe werd gemaskeerd door de persoon van Juppé- in volle hevigheid losbarsten. In het najaar moet het partijcongres van de UMP een nieuwe voorzitter aanwijzen. Niet uitgesloten is dat Sarkozy wordt gekozen als opvolger, waarmee de strijd om het presidentschap echt kan beginnen.

Grote vraag is of Chirac tegen die tijd een nieuwe kroonprins zal aanwijzen of zelf nog een keer de strijd zal aangaan om zijn gehate partijgenoot te dwarsbomen. Een nieuw presidentschap heeft voor Chirac bovendien het voordeel dat hij uit handen van justitie blijft. De oppositie ziet zo’n scenario wel zitten. De socialisten omdat ze er bij verdeeldheid binnen de UMP van zijn verzekerd dat hun kandidaat zal doordringen tot de tweede ronde, en extreem rechts omdat die altijd al wisten te profiteren van tweedracht bij rechts.