Hij was in Brussel om de Sacharovprijs in ontvangst te nemen. Het Europees Parlement (EP) kent die onderscheiding sinds 1988 jaarlijks toe aan iemand die zich in bijzondere mate inzet voor de mensenrechten. Het eerbetoon werd mede opgedragen aan de medewerkers van de VN en speciaal -postuum- aan Sergio Vieira de Mello, die op 19 augustus in Bagdad om het leven kwam bij een bomaanslag op het kantoor van de genoemde internationale organisatie in Irak.

Annan stond in een toespraak tot de leden van het EP vooral stil bij het immigratievraagstuk. De strijd tegen de illegale toestroom van vreemdelingen domineert op dat terrein de politieke agenda, constateerde hij, maar het accent zou op iets anders moeten vallen. Economisch bezien kunnen we volgens hem op den duur namelijk niet zonder extra aanbod van arbeidskrachten. Daarom moedigde hij de landen van de Unie aan meer ruimte te creëren voor de toelating van werknemers, geschoold of ongeschoold, van elders.

De geboortecijfers in Europa dalen. De bevolking wordt daardoor kleiner en ouder. Bij geen aanwas van buitenaf zal het aantal burgers in de binnenkort tot 25 naties uitgebreide EU verminderen van 452 miljoen in 2000 tot onder de 400 miljoen in 2050. In sommige lidstaten, waaronder Italië, Oostenrijk, Duitsland en Griekenland, ligt een afname van zelfs een kwart in het verschiet.

„Als dat gebeurt, blijven er banen onvervuld en zijn bepaalde diensten niet meer beschikbaar. Uw economieën zullen krimpen en uw samenlevingen zullen stagneren”, waarschuwde Annan aan de hand van deze gegevens.

Hij wees er verder op dat hier gevestigde buitenlanders nu reeds een enorme bijdrage leveren aan het nationaal inkomen. Zonder hen zou bijvoorbeeld de gezondheidszorg met ernstige personeelstekorten kampen. „Migranten vormen dus een deel van de oplossing en niet een deel van het probleem. We mogen ze niet tot zondebok maken van alles wat er in sociaal opzicht verkeerd gaat”, hield de VN-topman de europarlementariërs voor. Hij vervolgde: „Een gesloten Europa wordt armer, zwakker en ouder; een open Europa daarentegen wordt rijker, sterker en jonger.”

Bovendien betekent het in het arbeidsproces opnemen van personen uit ontwikkelingslanden dat we tegelijk die minder welvarende regio’s in de wereld helpen. Allochtonen, zo rekende Annan voor, sluisden vorig jaar 88 miljard dollar aan inkomsten die zij verdienden in het Westen terug naar hun geboorteland. Dat bedrag overtrof met ruim de helft het ontwikkelingsgeld in die richting, dat 57 miljard dollar omvatte.

De secretaris-generaal benadrukte dat hij niet pretendeert dat immigratie verloopt zonder problemen. Dat was vroeger al niet het geval en hij herinnerde daarbij aan onder meer de onvriendelijke bejegening van de Hugenoten in Engeland en van de Ieren in de VS. „Maar op termijn verandert dat altijd in een meer positieve benadering.”

„De beweging van mensen over de grenzen heen confronteert de betrokken maatschappijen met een diversiteit aan culturen, gewoonten, talen en religies. Dat kan een bron van verrijking zijn, maar het roept vaak ook ongenoegen, verdeeldheid en vervreemding op. De uitdaging in dit verband is integratie.”

„Daaronder dienen we een tweerichtingsverkeer te verstaan. Aan beide kanten moet men zich aanpassen. Het woord integratie betekent letterlijk tot één geheel maken. Dat beschouw ik als de opdracht voor het Europa van vandaag. Het integreren van immigranten die permanente inwoners zijn geworden, is essentieel voor de productiviteit en voor de menselijke waardigheid.”

Bij dit laatste haalde Annan een uitspraak van de Zwitserse schrijver Max Frisch aan. Die stelde in de jaren zestig van de vorige eeuw vast, toen spanningen op de arbeidsmarkt noopten tot het aantrekken van gastarbeiders: „We wilden werknemers, maar we kregen mensen.” Met andere woorden: We behoren bij het immigratievraagstuk aandacht te schenken aan alle aspecten en niet alleen aan de economische kant van de zaak. „Dat lijkt me van wezenlijk belang voor het functioneren van een gezonde, humane democratie”, betoogde Annan in zijn rede tot de Europese volksvertegenwoordigers.

Op een vraag tijdens een persconferentie of hij het verbieden van hoofddoekjes -een kwestie die momenteel vooral in Frankrijk de gemoederen hoog doet oplaaien- een positieve stap vindt op de weg naar integratie, gaf hij begrijpelijkerwijs geen concreet antwoord. „Ik hecht zeer aan vrijheid van godsdienst en van meningsuiting. Het is de taak van ieder land afzonderlijk om zichzelf zo te organiseren dat deze rechten invulling krijgen. Elk moet ze op zijn eigen manier toepassen”, verklaarde Annan.