Het ruimen van de kippen gebeurt er overigens een stuk minder diervriendelijk dan tijdens de uitbraak van vogelpest in de omgeving van Barneveld in maart 2003. De Nederlandse kippen werden vergast alvorens te worden geruimd. In Thailand vangen ruimers de kippen in netten en doen ze in plastic zakken. Daarna worden de dieren levend begraven in ruim 4 meter diepe kuilen.

Vogelpest, vogelgriep of aviaire influenza, allemaal aanduidingen voor dezelfde aandoening, hebben als verwekker influenzavirussen van het type A. Op grond van bepaalde kenmerkende stoffen op de buitenkant van het virus, hemagglutinine (H) en neuraminidase (N), dragen de verwekkers codenamen als H5N1 of H7N7. Virussen van het type H5N1 veroorzaken nu de problemen in Azië. ’Broertje’ H7N7 was in 2003 de verwekker van vogelpest rond Barneveld, waardoor 225 pluimveebedrijven moesten worden geruimd. En van 1999 tot 2001 zorgde een ander type vogelgriepvirus (H7N1) in Italië voor grote problemen. Er zijn op dit moment zo’n vijftien H-typen en negen N-typen bekend. Alleen de subtypen H5 en H7 maken vogels ziek, de andere versies zorgen nauwelijks voor problemen.

Vrij vliegende vogels in de natuur die de vogelgriep overleven, kunnen de virussen over grote afstanden verspreiden. Hun uitwerpselen bevatten weken tot zelfs maanden achtereen grote virushoeveelheden. Op die manier kunnen kippen die vrij rondlopen in de buitenlucht, en dat is in de warme Aziatische landen veelal het geval, gemakkelijk besmet raken.

Het ziektebeeld dat de dieren vertonen, verschilt nogal. De verschijnselen hangen onder meer af van de agressiviteit van het virus, de diersoort, de conditie en de omgeving. Agressieve virussen kunnen alle organen aantasten. Minder agressieve typen zijn alleen actief in de luchtwegen. Als gevolg van de ziekte produceren kippen en andere vogels geen geluid meer. In de stallen wordt het dan ook steeds stiller. De vogels zijn zwaar verkouden, maar bij ernstiger infecties zwelt hun kop op. Kippen krijgen een blauwe kam door zuurstoftekort en tranende ogen. Ze zijn benauwd en krijgen onderhuidse bloedingen.

Het nu in Azië rondwarende virus heeft sinds 1997, toen H5N1 voor het eerst werd getypeerd in Hongkong, ook onder mensen slachtoffers gemaakt. Het virus zorgde in dat jaar voor zes dodelijke slachtoffers op een totaal van achttien mensen die geïnfecteerd raakten. Inmiddels zijn in Vietnam en enkele andere landen de laatste weken zo’n tien mensen aan de virusinfectie overleden. Een groter aantal werd ziek, maar herstelde.

Het virus dat in 2003 in Nederland voor problemen zorgde, was minder agressief. Een kleine honderd mensen die in het getroffen gebied met kippen in aanraking waren geweest, kregen lichte klachten zoals een oogontsteking. Toch viel er een slachtoffer, een dierenarts die bij het onderzoek en de ruimingen betrokken was geweest.

De slachtoffers die de laatste weken in Azië ziek zijn geworden of zijn overleden, hebben allemaal contact gehad met kippen of andere vogels. Vogelgriep wordt overgedragen via uitwerpselen of speeksel. Tot dusver hebben mensen onderling elkaar niet besmet. Het risico dat mensen ziek worden van het eten van kip of kipproducten achten deskundigen uiterst klein. Virusdeeltjes circuleren in het bloed en vlees bevat nauwelijks virusdeeltjes. Voor besmetting is volgens deskundigen een vrij grote hoeveelheid virusdeeltjes nodig. Bovendien wordt het vlees voorafgaand aan consumptie gebraden, vaak al in de landen van herkomst. De kans dat eventueel achtergebleven virusdeeltjes verhitting overleven is minimaal. Inmiddels geldt er in Nederland bovendien een importstop voor kipproducten uit de door vogelpest getroffen Aziatische landen.

Deskundigen zijn beducht voor de mogelijkheid dat het virus zich in geïnfecteerde mensen aanpast. Dat zou kunnen op het moment dat één persoon tegelijk vogelgriep en gewone griep heeft. Dit kan via veranderingen in het virus (mutaties) leiden tot de vorming van een nieuw, gevaarlijk, griepvirus dat wel van mens tot mens overdraagbaar is.

De behandeling van (vogel)griep bij mensen is mogelijk met nieuwe virusremmers zoals zanamivir (Relenza) en oseltamivir (Tamiflu). Ze zijn respectievelijk in 1999 en 2002 op de markt gekomen. Het zijn zogeheten neuraminidaseremmers. Ze remmen de verspreiding van virusdeeltjes in het bloed vanuit rode bloedcellen die eerst door het virus zijn aangezet tot virusproductie.