Het is de laatste zondag van augustus, tijdens een kerkdienst van Rabboni Center Ministries, bij Pretoria. Zoals iedere week zijn er duizenden mensen op afgekomen.

Halverwege de dienst stelt een medewerker van de kerk zich op voor het podium en vertelt dat hij benzine gaat drinken. „Zonder geloof is het onmogelijk om God te behagen, dus ga ik benzine drinken”, redeneert hij. Van voorganger Lesogo Daniel krijgt hij vervolgens een flesje in de handen gedrukt. „Alles is mogelijk voor wie gelooft”, citeert de medewerker uit Lukas 1.

Om te bewijzen dat het echt om benzine gaat, giet hij iets van de vloeistof in een schaal en laat er vervolgens een lucifer in vallen. Hoog oplaaiende vlammen zijn het gevolg. Luid applaus en gejoel in de zaal.

Daarna stapt pastor Lesogo weer naar voren, die kenbaar maakt dat hij de benzine nu in ananassap verandert. De medewerker neemt vervolgens een slok. „Hoe is het?” wil Lesogo weten. Kuchend laat de medewerker weten dat het nogal branderig smaakt, maar dat hij er geen bijwerkingen van heeft. „Je voelt je goed?” wil Lesogo weten. „Ja”, zegt de medewerker. En nog eens: „Je voelt je goed?” „Ja”, luidt het antwoord. „A-na-nas-sap”, verkondigt Lesogo Daniel in de microfoon.

Gras eten

Er komen vervolgens kerkgangers naar voren die half in trance ook om een slok vragen. Lesogo dient hun die toe. „Is het lekker?” vraagt de pastor telkens. Uit de onsamenhangende antwoorden is meestal weinig af te leiden, maar Lesogo hoort erin dat de sap heerlijk smaakt. Kerkgangers verdringen zich om de pastor met zijn flesje, sommigen vallen op de grond. De vraag overstijgt al snel het aanbod.

Lesogo borduurt nog lange tijd door op zijn ‘wonder’. „De mate van zalving (door de Geest, MW) is niet hetzelfde. Als je geen water in wijn kunt veranderen, moet je dit niet zelf proberen”, waarschuwt hij voor de zekerheid.

De kerk zet later zelf opnames van het ‘wonder’ op internet, waarna Zuid-Afrikaanse media voor verdere verspreiding zorgen.

Het was niet de eerste keer dat Lesogo breed in het nieuws kwam. Eerder dit jaar baarde hij al opzien door zijn kerkgangers gras te laten eten. Lesogo zou gezegd hebben dat mensen alles kunnen eten wat ze maar willen en dat God hem had opgedragen dit wonderlijke menu aan zijn kerkgangers voor te zetten.

De pastor biedt nu geregeld ‘benzinediensten’ aan. Op de Facebookpagina van de kerk staan getuigenissen over de vermeende effecten van een slok van de vloeistof. Zo laat een zekere pastor Baloyi uit Hammanskraal weten dat haar ‘bediening’ en familieleven zijn hersteld nadat ze geheiligde benzine had gedronken. „Mijn kinderen luisteren nu naar me”, zegt ze. Ze zou bezeten zijn geweest door „de geest van een slang.” „De slang leefde in mijn maag”, legt ze uit.

Zuid-Afrikaanse kranten en autoriteiten waarschuwen intussen voor de giftige stoffen die de brandstof bevat, maar het lijkt de kerkgangers niet te deren. Wat de ”man van God” zegt, moet wel heilzaam zijn.

Verloop

De kerk van pastor Lesogo mag nogal uitzonderlijk zijn, de nadruk op wonderen komt in veel Zuid-Afrikaanse kerken voor. Charismatische kerken groeien hard, zegt onderzoeker dr. Maria Frahm-Arp van de universiteit van Johannesburg. „Precieze statistieken zijn er niet, maar we zien een grote toeloop”, zegt ze telefonisch. Frahm-Arp deed onderzoek naar de grote Grace Bible Church in Soweto.

De verscheidenheid onder de kerken is groot, maakt de Zuid-Afrikaanse theologe duidelijk. Er zijn megakerken onder leiding van pastors met popsterallure, tegenover gemeenten met slechts twintig leden. Maar ook theologisch kunnen de opvattingen behoorlijk uiteenlopen. „In een beperkt deel van de kerken vinden er praktijken met ‘heilig water’ of ‘heilig gras’ plaats”, stelt Frahm-Arp.

De onderzoeker ziet een verband tussen de groei van de charismatische kerken en de „politieke hopeloosheid” waarin Zuid-Afrika verkeert. „Veel mensen stemmen ANC bij gebrek aan een alternatief, maar de ontevredenheid over de regering is groot. Op sociaaleconomisch gebied gaat het slecht met het land. Tegenover die problematiek stellen deze kerken de belofte van welvaart, gezondheid, het wonder. Ze bieden hoop.”

Voor een deel kunnen de kerken die belofte volgens Frahm-Arp ook waarmaken. Ze gebruiken hun sociale kapitaal om bij de autoriteiten dingen gedaan te krijgen, zoals bij het opstarten van bedrijfjes.

Frahm-Arp verklaart de groei bovendien vanuit de nadruk die de kerken leggen op geestelijke strijd. Met dit discours sluiten ze nauw aan bij traditionele Afrikaanse praktijken. „Vanuit sociologisch oogpunt zien we in de opkomst van de kerken een herleving van elementen uit de traditionele religies”, zegt ze.

Wijwater

Het zijn niet alleen succesverhalen die de kerken omgeven. „Gedurende mijn onderzoek bij de Grace Bible Church verliet 35 procent van de leden die kerk ook weer, teleurgesteld. Dat werd ruimschoots gecompenseerd met de binnenkomst van leden, dus daarom valt het niet zo op.” Slechts een klein deel van de uitgetreden leden sloot zich vervolgens (weer) aan bij een traditionele kerk.

De gevestigde kerken nemen soms in expliciete bewoordingen afstand van de charismatische nieuwkomers, maar kiezen vaker voor de competitie, zegt Frahm-Arp. „Veel gemeenten proberen mensen te blijven trekken door elementen uit de pinkstercultuur over te nemen.” Ze ziet die houding ook terug in de sterker wordende evangelicale stroming in haar eigen kerk, de anglicaanse.

De scheidslijn tussen gevestigde kerken en op wonderen gerichte charismatische kerken is voor veel mensen bovendien dun. „In rooms-katholieke kerken wordt er wijwater gebruikt en verandert brood in het lichaam van Christus en wijn in Zijn bloed. Praktijken zoals ‘heilig water’ komt velen dan ook niet vreemd voor.”

Charismatische kerken in Afrika

Charismatische kerken stellen het Afrikaanse religieuze wereldbeeld niet onder kritiek, maar nemen dat over. Die kritiek uit de Zambiaanse baptistenvoorganger Conrad Mbewe op zijn blog. Het is volgens hem tegelijkertijd een van de redenen dat de kerken zo onstuimig groeien.

Mbewe onderstreept dat hij niet alle pinksterkerken op één hoop te willen gooien, maar beschouwt een deel ervan als niet-christelijk. Hij signaleert dat sommige voorgangers de rol van de toverdokters overnemen en als intermediair tussen de hemel en de aarde fungeren.

De oude godsdiensten stellen dat de goden het goede willen geven aan de mensen, maar dat boze geesten en vooroudergeesten dat goede in de weg kunnen zitten. De oplossing is de toverdokter, die de geesten kan verjagen. In een deel van de charismatische kerken leeft eenzelfde voorstelling: God wil ons het goede geven, maar boze krachten en machten verhinderen dat. Die moeten gebroken worden en daar komt de figuur van de voorganger op.

Volgens Mbewe is het Bijbels om te zeggen dat enkel zonde tussen God en mens in kan staan en dat alleen Christus die kan wegnemen. Maar over die thema’s gaat het volgens hem nauwelijks in de kerken.

Wat maakt charismatische kerken zo populair?

Charismatische kerken groeien hard in Afrika. Tegelijkertijd zijn de meeste Afrikaanse christenen nog altijd aangesloten bij traditionele kerken, zoals de rooms-katholieke, de anglicaanse, de presbyteriaanse en de lutherse. Volgens de ”Atlas of Global Christianity” van Todd M. Johnson en Kenneth R. Ross is 33 procent van de Afrikaanse christenen te bestempelen als ”charismatisch” of ”pinkstergelovige”. Van hen is 19 procent lid van een pinksterdenominatie, 27 procent van traditionele kerken en 54 procent van onafhankelijke gemeenten.