Dat zei prof. dr. Benno Zuiddam, bijzonder hoogleraar aan de theologische faculteit van North-West Universiteit in Potchefstroom, Zuid-Afrika. Prof. Zuiddam was een van de vele sprekers op de internationale conferentie ”The Early Christian Mystagogy of Prayer” (De vroegchristelijke mystagogie van het gebed). De conferentie vindt plaats van dinsdag tot en met vrijdag in Utrecht en is georganiseerd door het Centrum van Patristisch Onderzoek (CPO).

Mystagogie blijkt een begrip dat zich niet eenvoudig laat vertalen. In de strikte zin duidt het op het inwijden van nieuwe christenen in de mysteriën van de kerk: de gebeden, de gebruiken en de geloofsbelijdenissen. Wanneer het begrip ruimer gedefinieerd wordt, duidt het op processen waarbij mensen veranderd worden waardoor ze open gaan staan voor de omgang met God of het goddelijke. De conferentie handelt vooral over de plaats van het gebed in de Vroege Kerk als een manier om dopelingen in het christelijke geloof in te wijden, of om een levenshouding te ontwikkelen waarbij men gevoelig wordt voor het goddelijke.

Volgens prof. Zuiddam was het gebed in de Vroege Kerk onmiskenbaar verbonden met het Woord van God. Aan de hand van de eerste brief van Clemens aan de gemeente van Korinthe (een van de oudste geschriften die we kennen, maar niet in de Bijbel opgenomen), liet de bijzonder hoogleraar zien hoe het gebed functioneerde.

„Waar in onze tijd God vaak wordt gezien als een product van ons brein, en bidden als gevolg daarvan niet meer is dan een psychologisch zelfgesprek, is voor de kerkvaders het gebed een reactie op het daadwerkelijke spreken van God in de Schriften. Zoals de Grieken naar Delphi gingen om het woord van de goden te ontvangen, zo gebruikt Clemens het woord orakel wanneer hij spreekt over de Schriften. God spreekt echt en wij worden hierdoor geïnspireerd om in het gebed terug te spreken.”

Ook bij Augustinus wordt het gebed verbonden met de Schrift, maar hij voegt daar uitdrukkelijk de kerk aan toe. Dr. Anthony Dupont en promovendus Matthew 
W. Knotts lieten zien wat de mystagogische betekenis van het gebed bij Augustinus is. Voor Augustinus is sapientia, ware wijsheid, het uiteindelijke doel van de christen. Deze wijsheid bestaat uit het zien van God. Omdat de mens gevallen is in de zonde, moet de mens geleerd worden om God te zien. Dit gebeurt in de kerk en door het gebed. „Door de verbinding met Christus, de Wijsheid Zelf, krijgt de mens deel aan Gods wijsheid. Door biddend de Schrift te lezen, wordt de mens door Christus geheeld en kan God worden gezien.”

De beide theologen lieten zien hoe de bede: „Vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren” uit het Onze Vader door Augustinus werd gebruikt om allerlei dwaalleringen te bestrijden. Zo stelden de donatisten dat de kerk zonder zonde is. Met de bede uit het Onze Vader liet Augustinus zien dat er nog wel degelijk sprake is van zonde, omdat het anders niet nodig zou zijn om om vergeving te bidden.

Eerder op de dag ging prof. dr. Gerard Rouwhorst, hoogleraar liturgiegeschiedenis aan de faculteit katholieke theologie van Tilburg University, in op de kenmerken en het ontstaan van het christelijke gebed. Allereerst liet de Tilburgse hoogleraar zien dat het christelijke gebed wezenlijk anders is dan de gebeden van de Grieken. „De Griekse gebeden waren verbonden aan het offeren aan de goden, waarbij sprake was van een wederkerigheid van geven en nemen. Door te bidden werden de wensen aan de goden medegedeeld. Om dit ook te verkrijgen, werd er geofferd. Deze gebeden zijn niet gericht op het inwijden in de religie of in het veranderen van de bidder als persoon”, aldus prof. Rouwhorst.

Er zijn verschillende oorzaken waarom christelijke gebeden anders zijn dan de Griekse gebeden. De belangrijkste reden is volgens prof. Rouwhorst dat in het Oude Testament de gebeden juist niet verbonden zijn met de offerdienst. De gebeden worden niet bepaald door de wensen van de bidder, maar door de omstandigheden waarin deze zich bevindt. De gebeden zijn een voertuig van emoties, zoals schuld, dank en aanbidding. Een andere oorzaak is dat christenen hun gebeden niet in het openbaar deden maar, door de historische context van de vervolging, in stilte thuis.