Westerkerk

De Westerkerk, 19.20 uur. Bij de ingang van het monumentale bedehuis probeert een man in gebrekkig Duits enkele toeristen aan het verstand te brengen dat ze niet zomaar naar binnen mogen. „Es ist nur zu gedenken.” Om vervolgens bij enkele Engelse vakantiegangers te informeren: „You know last week came an airplane down?”

Dat blijken de bezoekers te weten. Voor het naar binnen gaan, krijgen ze een papiertje in handen geduwd met de tekst ”Gedenkbijeenkomst voor de slachtoffers en nabestaanden van het boven de Oekraïne neergeschoten vliegtuig”. Het staat er in veertien talen. „Ook in het Russisch”, verduidelijkt de man bij de deur. Hij koestert geen enkele wrok tegen landgenoten van de vermeende daders van het vliegtuigongeluk. „Dat past niet. Zeker in de kerk moet iedereen welkom zijn.”

Enkele groepjes mensen zijn de Engelsen en de Duitsers voorgegaan. Onder hen zijn onder anderen enkele Aziaten en –afgaand op het gastenboek– Brazilianen. Ze zitten aan de zijkant van de kerk. Voor in het gebouw staat een forse kaarsenstandaard met daarop enkele dozijnen waxinelichtjes. Twee tienermeisjes lopen hand in hand door het gangpad. Ze kijken bedrukt. Een van hen maakt zich langzaam los en steekt een kaarsje aan.

Er is duidelijk behoefte aan de kerk, zegt kerkenraadslid Pauline van Riessen. Ze weet niet precies hoeveel mensen er al zijn geweest, maar het loopt volgens haar in en uit. Volgens Van Riessen hebben mensen op dit soort momenten elkaar hard nodig. „Mensen zoeken geborgenheid bij elkaar, een plek waar ze met anderen hun emoties kunnen delen. De kerk biedt zo’n plek.”

Jeruzalemkerk

Jeruzalemkerk, 20.30 uur. Officieel zit het programma er op. Buiten op het plein spelen kinderen. Binnen loopt nog een enkele bezoeker. De laatste klanken van het orgel sterven weg. In het kerkgebouw hangt een doordringende kaarsengeur.

Wij hebben onze deuren geopend op verzoek van burgemeester Van der Laan, zegt vrijwilliger A. van der Vlist. Volgens haar was het de hele avond erg rustig. „Ik denk dat er zo’n 25 mensen zijn geweest.” Van der Vlist begrijpt het ook wel. „Het was erg kort dag. Veel mensen wisten niet eens dat we open waren. Toen we om acht uur de klok lieten luiden, kwamen er gelijk wat buurtbewoners op af.”

Je hoefde ook niet uit te leggen waaróm de kerk open was, zegt kerkenraadsvoorzitter P. Verstoep. „Dat begreep iedereen.” Het is niet de eerste keer dat de Jeruzalemkerk een dergelijke avond organiseert, weet hij. „Enkele jaren geleden werd er in de buurt een juwelier doodgeschoten. Toen heeft de stadsdeelraad ons gevraagd of we onze kerk wilden openstellen voor de buurt. Daar kwamen toen veel mensen op af”, aldus Verstoep.

De gemeente liet zich ook vanavond niet onbetuigd. Wethouder Choho kwam langs, samen met een ambtenaar. Hij heeft onder meer het condoleanceboek getekend.

Organist Henno van Eijk vond het mooi om het orgel zacht te laten klinken. „Je gaat natuurlijk niet uitbundig zitten spelen. Dat past niet.” Het eerste lied dat de organist speelde was: „Als alles duister is, ontsteek dan een lichtend vuur dat nooit meer dooft.” Van Eijk: „Dat werd gisteren ook in de Joriskerk in Amersfoort gespeeld. Dat was zo mooi.”

Keizersgrachtkerk

Keizersgracht 566, iets na achten. De gelijknamige kerk ligt te blinken in de zon. Kort daarvoor luidden de klokken van het bedehuis als eerbetoon aan de slachtoffers van de vliegramp en hun nabestaanden. De echo galmt nog na langs de monumentale grachtenpanden.

Wie Keizersgrachtkerk zegt, zegt Gereformeerde Kerken in Nederland. Lange tijd was het monument het boegbeeld van het door dr. Abraham Kuyper opgerichte kerkverband. De denominatie werd in 1892 gesticht tijdens een bijeenkomst in deze kerk. Inmiddels heeft het godshuis zijn hoogtijdagen allang achter de rug. Tegenwoordig blijven de bezoekersaantallen van de diensten op zondag ver achter bij die in de dagen van weleer.

Ook vanavond is de opkomst minimaal. Op de stoep in de zon praten twee vrijwilligers met elkaar. Binnen is helemaal niemand. Getuige de paar opgebrande kaarsjes zijn er eerder op de avond wel bezoekers geweest. Eén kaarsje brandt nog, náást de paginagrote advertentie waarmee het kabinet eerder deze week de 298 slachtoffers van de vliegtuigramp in Oekraïne eerde in landelijke dagbladen. „Geschokt en verdrietig” staat groot boven de advertentie met de namen van alle passagiers van vlucht MH17.

„Nederland is geschokt door deze dramatische gebeurtenis. Iedereen leeft intens mee. Onze gedachten zijn bij de nabestaanden. Zij kunnen rekenen op steun van ons allemaal bij het verwerken van het grote leed dat hun zo plotseling en onverwacht is toegebracht.”

Onder de tekst staat de naam van premier Rutte, die de tekst namens de rijksministerraad heeft ondertekend.

Oude Kerk

Zo rond 18.45 uur is er nog weinig leven te bespeuren in de Oude Kerk, midden op de wallen in Amsterdam. De massieve eikenhouten deur is stevig vergrendeld. Enkele minuten voor de klok van zeven uur klinkt er toch gestommel. Een sleutel knarst in het slot. Vloeiend zwaait in een enkele beweging de deur open.

Kort daarna schrijden de eerste bezoekers naar binnen. „We zijn open om de slachtoffers van de vliegramp te herdenken”, legt vrijwilliger Ati de Zeeuw uit. Die uitleg is niet voor iedereen overbodig. Een moeder en dochter –Engelssprekend– lopen nietsvermoedend door de kerk en leggen enkele schilderijen vast op de gevoelige plaat.

Achter in het eeuwenoude bedehuis is een soort condoleancehoek ingericht. Op een tafel kunnen belangstellenden een bloem neerleggen. Degenen die daar behoefte aan hebben, kunnen een kaars aansteken. Ook ligt er een boek waar mensen hun naam in kunnen schrijven. Op de achtergrond klinkt zacht orgelspel.

De kerk is volgens De Zeeuw puur open om Amsterdammers de kans te geven hun medeleven te betuigen aan de nabestaanden. De vrijwilliger waagt zich niet aan een voorspelling hoeveel mensen er zullen komen. In ieder geval heeft locoburgemeester Ivens zijn komst toegezegd. Verder is het programma sober. De Zeeuw: „Om 20.00 uur worden de kerkklokken geluid. Paulan Starcke sluit de avond af met het zingen van Psalm 130. Zij wordt daarbij begeleid door onze organist.”

Omstreeks 19.15 uur hebben zo’n vijftien mensen hun medeleven betoond. Er flakkeren evenzoveel kaarsjes.

Noorderkerk

Noordermarkt, omstreeks 19.45 uur. Twee mannen praten met elkaar voor de deur van de Noorderkerk. Zo af en toe verwelkomen ze een bezoeker, maar ze worden verder nauwelijks in hun gesprek gestoord. Ook in het godshuis loopt het nog geen storm. Behalve het schuifelen van enkele voeten en wat geluiden van buiten, is het er een oase van rust. Binnen staan ook enkele vrijwilligers klaar.

Op een van de banken aan de zijvleugel zit Wilko Spaan. Voor de tweede dag op rij is de kerk open om buurtbewoners en belangstellenden te verwelkomen. Evenals de dag ervoor is Spaan erbij en ziet hij er op toe dat het in de kerk ordelijk verloopt. „Gisteren waren er zo’n vijftien mensen”, zegt Spaan. „Vergelijkbaar met nu. Een kwart is toerist, verder komt er allerlei slag volk uit de buurt.”

Spaan bladert in de Bijbel die naast hem op de bank ligt. „Ik zoek een passend Bijbelgedeelte”, zegt de Amsterdammer. „Ik denk dat Psalm 94 heel geschikt is voor een avond als deze; vooral vers 12 tot 16 en vers 19.” Zachtjes leest Spaan vers 13 voor. „Zo geeft U hem rust voor dagen van onheil, totdat de kuil voor de goddeloze gegraven wordt.” En ook vers 16: „Wie zal voor mij opkomen tegen de kwaaddoeners? Wie zal zich voor mij opstellen tegen wie onrecht bedrijven?” Om vervolgens bij de troost uit te komen. „Toen mijn gedachten binnen in mij zich vermenigvuldigden, verkwikten Uw vertroostingen mijn ziel” (vers 19).

Even voor achten stappen enkele verslaggevers van de plaatselijke televisiezender AT5 binnen om het klokgelui vast te leggen. Dat gaat echter niet door. De koster is met vakantie.