Doet het nieuwe kalifaat in Irak en Syrië over vier jaar ook mee met het wereldkampioenschap voetbal? En hoe gaat dat als deze Islamitische Staat in één poule moet spelen met Israël? De poule des doods, mag deze fictieve groep met recht heten.

Nog maar een paar uur na het uitroepen van de Islamitische Staat, niet toevallig zondagavond op de eerste dag van de vastenmaand ramadan, deden dit soort macabere grappen al de ronde op sociale media. Het is zwarte humor die, zoals wel vaker met choquerende grappen, akelig precies de vinger op de zere plaats legt.

Want dat Israël een van de grote doelen van het nieuwe kalifaat is, daar twijfelt vriend noch vijand aan. Het bestaan van Israël is voor radicale moslims dé grote zweer in het lichaam van ”dar al-islam”; het gebied dat het huis van de islam is of zou moeten zijn.

Erg verwonderlijk was het dan ook niet dat de zondag tot kalief uitgeroepen ISIS-leider Abu Bakr al-Baghdadi in zijn eerste speech, dinsdag, heel wat woorden inruimde voor de Joden. „Sta op tegen de agressors en tevens verdedigers van de Joodse grenzen”, was zijn kernboodschap.

Paradijsrivieren

Nu heeft de kalief nog maar een bescheiden, maar historisch beladen gebied in handen: grofweg de grond rond de Eufraat en de Tigris, de aloude paradijsrivieren die door Irak en deels Syrië lopen en die de bakermat van menig wereldrijk hebben gevormd.

Maar Israël komt snel bij het grondgebied van het kalifaat, als het aan Baghdadi ligt. Volgens hem –hij laat zich kalief Ibrahim noemen– bestaat de wereld uit twee loopgraven tegenover elkaar: „die van al het ongeloof en de andere van oprecht en juist geloof. Een loopgraaf waar de moedjahedien en de moslims staan en daar tegenover de loopgraaf waar de Joden en christenen met hun helpers staan.”

Die laatste loopgraaf wordt weliswaar geleid door Rusland en de VS, maar hij wordt geïnspireerd door de Joden, weet kalief Ibrahim. „Samen hebben zij het kalifaat doen vallen (het vorige kalifaat, zie kaders, JH), om vervolgens door interventies het land van de moslims te bezetten.”

Kaäba

Hoog tijd om dat terug te draaien, vindt de kersverse heerser. Maar zijn aspiraties houden geen halt bij de poorten van Jeruzalem. Hij wil ook islamitische buurlanden onder zijn gezag brengen. Zo heeft hij al gezegd dat de Kaäba, het islamitische heiligdom in het Saudische Mekka, onder zijn bestuur moet komen.

Hoewel veel mensen nog altijd denken dat Saudi-Arabië de soennitische strijders van ISIS officieel steunt, is niets minder waar. Het koningshuis van Saudi-Arabië is juist bang voor de eigen positie en stuurde deze week volgens de Arabische zender Al-Arabiya maar liefst 30.000 militairen naar het grensgebied met Irak, waar het nieuwe kalifaat is uitgeroepen. Daarmee vinden Saudi-Arabië en aartsvijand Iran elkaar voor één keer: beide hopen dat dit extreem soennitische kalifaat zo snel mogelijk geschiedenis zal zijn.

Zelfs andere rebellengroepen in de verscheurde regio, met name in Syrië, moeten niets van de gewelddadige Islamitische Staat hebben. Ook zij maken troepen in gereedheid om de kalifaatlegers te bevechten. Nu al bestrijden ze elkaar via propagandafilmpjes. Mensen uit de Islamitische Staat zetten filmpjes op YouTube waarin een rivaliserende moslimgeneraal, Aloush, zijn troepen de opdracht geeft om te eten voor de strijd. „Schandaal! Het leger van Zahran Aloush breekt overdag de ramadan!”, is het commentaar van de kalifaatpropagandisten. De impliciete boodschap is helder: iedereen die zich niet aansluit bij het kalifaat, is geen echte moslim.

Verhuizen

Intussen heeft de kalief zijn oog al op de rest van de wereld laten vallen. Daar zijn veel soldaten voor nodig, dus heeft hij het als plicht gesteld voor iedere moslim om naar het kalifaat te verhuizen. „Want verhuizen uit een land van ongeloof naar een land van islam is een religieuze verplichting”, zei hij in het Arabisch.

Duidelijk is dat ook Nederlandse sympathisanten van de jihad gevoelig zijn voor zulke oproepen.

„Het kalifaat is de oplossing”, twittert bijvoorbeeld de Haagse jihadpropagandist Abou Moussa. Op vragen of hij dus ook zelf die kant opgaat, reageert hij niet.

Het kalifaat kan hem en de duizenden andere Nederlanders met sympathieën voor de jihad gebruiken. „Wees voorbereid, pomp je vol met taqwa (godsvreze, JH) en reciteer veel de Koran. Overpeins die en handel ernaar. Dit zijn mijn aanbevelingen, als jullie je daaraan houden zullen jullie Rome veroveren en de aarde bezitten.”

Was getekend: kalief Ibrahim.

Het wordt een hete ramadan.

Wat is een kalifaat?

Het woord kalifaat klinkt beangstigend, maar wat is het precies? Het meest simpele antwoord: een kalifaat is een islamitisch rijk in de geest van Mohammed. Het wordt geregeerd door de kalief, de opvolger van Mohammed. Een kalifaat is dus niet zomaar een willekeurig islamitisch land. Het is het gedroomde islamitische rijk dat alle moslims verenigt onder de banier van Mohammed.

In de loop der eeuwen hebben verschillende islamitische heersers zich tot kalief uitgeroepen. Dat leidde tot grotere en kleinere kalifaten, die korter of langer bestonden. Vijf kalifaten steken er bovenuit. Zij volgden elkaar op en hebben onafgebroken over islamitische rijken geregeerd sinds de dood van Mohammed (632) tot de val van het Ottomaanse Rijk (1924).

De afgelopen eeuw was er, voor het eerst in de geschiedenis van de islam, geen kalifaat. In die leemte wil de zondag uitgeroepen Islamitische Staat (IS) in delen van Syrië en Irak op gewelddadige wijze voorzien.

Het eerste kalifaat: de Rashidun (632-661)

Toen de islamitische profeet Mohammed in 632 stierf, was de grote vraag: wie wordt de nieuwe leider? Die zou de voorman zijn op zowel staatkundig als religieus terrein, want dat was Mohammed ook.

Uiteindelijk traden er vier kaliefen aan waarvan de (soennitische) traditie zegt dat ze de ”rechtgeleiden” waren, ofwel de ”rashidun”. Die rashidun stonden allemaal in een familieverhouding tot Mohammed. De eerste kalief Aboe Bakr was z’n schoonvader, net als de tweede; Omar. De derde, Oethman, was Mohammeds schoonzoon en de vierde, Ali, was naast schoonzoon ook stiefbroer en neef van Mohammed.

De eerste drie hadden één ding gemeen: ze wisten goed hoe ze het zwaard moesten hanteren. Hun militaire successen zijn ook veertien eeuwen later nog altijd verbluffend. Binnen 25 jaar na de dood van Mohammed beschikte het eerste kalifaat al over een rijk van Libië tot het oosten van Perzië.

Het tweede kalifaat: de Omajjaden (661-750)

De laatste van de vier „rechtgeleide” kaliefen werd in 661 aan de kant gezet door een rivaliserende familie, die van de Omajjaden. Alle belangrijke kalifaten vanaf de Omajjaden werden geleid door soennieten, die nog altijd het overgrote percentage moslims wereldwijd voor hun rekening nemen.

Mekka was niet langer het centrum van het nieuwe wereldrijk; het zich snel uitbreidende rijk zocht een nieuwe, centraal gelegen hoofdstad. De Omajjaden kozen voor hun residentie de stad Damascus. Van daaruit nam hun rijk gigantische vormen aan. Islamitische strijders staken in 711 zelfs de nauwe Straat van Gibraltar over, die Noord-Afrika van Spanje scheidt. Ze wisten de Pyreneeën te bedwingen en trokken het gebied van de Franken in. Daar, in wat nu Frankrijk is, werden ze in de beroemde Slag bij Poitiers (732) teruggedreven. Ten langen leste kwam hun opmars tot staan.

Het derde kalifaat: de Abbasiden (750-1258)

Het kalifaat dat het het langst heeft volgehouden is dat van de Abbasiden: ruim vijf eeuwen. Ze wierpen de Omajjaden aan de kant omdat die uit een andere familie stamde én omdat steeds meer mensen weinig moesten hebben van de wereldse leefstijl van de Omajjaden.

Dat wil trouwens niet zeggen dat ze zelf niet in die valkuil vielen. Ook tijdens het lange kalifaat van het Abbasiden was het beste niet goed genoeg. Met strakke islamitische leerstellingen werd soepel omgegaan, waardoor de islamitische kunst en wetenschap tot enorme bloei konden komen. De islamitische gouden eeuw wordt deze periode vaak genoemd. De hoofdstad werd een compleet nieuwe stad, nu bekend als Bagdad.

Het tijdperk eindigde dramatisch: in 1258 namen de Mongolen Bagdad in. De stad werd verwoest en een islamitisch glorietijdperk kwam tot een eind.

Het vierde kalifaat: de Mamelukken (1250-1517)

Of de Mamelukken echt een kalifaat in handen hadden, wordt betwijfeld. Want bestuurden zij werkelijk de erfenis van Mohammed? In elk geval was de omvang van hun rijk nog maar een fractie van de kalifaten onder de Omajjaden en de Abbasiden. De gloriedagen waren voorbij.

De Mamelukken waren van oorsprong Turkse slaven die de Egyptische sultan dienden en in 1250 de kans schoon zagen om zelf de macht van de sultan over te nemen. In elk geval claimden ze het kalifaat, en als kalief stelden ze zelfs een lid van de Abbasidische dynastie aan. Hun grondgebied bleef echter beperkt tot delen van Egypte, de Levant en het westen van het Arabisch schiereiland. Hun rijk kwam tot een eind toen de Ottomanen met hun sterke, moderne legers de boel in 1517 overnamen.

Het vijfde kalifaat: de Ottomanen (1517-1924)

Al sinds 1300 was een nieuw islamitisch rijk bezig met een opmars: het Ottomaanse rijk. Steeds meer leek het erop dat de gloriedagen van de islam terug zouden komen, zeker nadat de Ottomanen in 1453 eindelijk het christelijke Constantinopel (nu Istanbul) wisten te veroveren.

De gloriekroon glom nog meer toen de Ottomanen in 1517 het rijk van de Mamelukken inlijfden. De titel van kalief was voor de Ottomaanse heerser. Het maakte hongerig naar meer.

Ook Europa merkte dat. Twee keer lagen de Ottomaanse legers voor de poorten van Wenen. Het leek een kwestie van tijd voordat heel Europa Turks zou zijn.

Het pakte anders uit. Na 1700 boette het rijk steeds meer in aan macht, terwijl Europese staten opkwamen. Na de Eerste Wereldoorlog was het voorbij. De Turkse leider Atatürk schafte het Ottomaanse rijk in 1924 af. Een opvolger was er niet. Het kalifaat was niet meer.

Het zesde kalifaat: de Islamitische Staat (2014-?)

Vorige week waren ze nog strijders van ISIS, nu zijn ze burgers van IS: de Islamitische Staat. Eenvoudiger kan een naam voor een kalifaat niet zijn. Op welke van de vijf grote kalifaten uit de geschiedenis wil dit splinternieuwe kalifaat lijken? Van verwereldlijking moeten de gewelddadige strijders –vooralsnog– niets hebben, dus blijft maar één rolmodel over: het geïdealiseerde kalifaat van de Rashidun, de „rechtgeleiden” onder wie er waarlijk islamitische gerechtigheid zou hebben geheerst, maar waarover in feite weinig exacte informatie beschikbaar is.

Voor wat betreft de omvang van zijn gebied, kijkt „kalief Ibrahim” vast liever naar de opvolgers van de Rashidun. Wat eens islamitisch gebied was, moet dat weer worden, vinden veel orthodoxe moslims. De kalief richt zijn blik nog verder: hij sprak deze week al over de verovering van Rome. De kans dat hem dat lukt is nihil, maar de teneur is gezet.