Knox was nooit in de Nederlanden, al weten we dat niet helemaal zeker

De relatie tussen de Nederlandse en de Schotse kerken is er door de eeuwen niet minder hecht om. Tot op de dag van vandaag zijn er zusterkerkrelaties tussen verschillende Nederlandse en Schotse kerken. Geschriften van Schotse oudvaders vinden bovendien aftrek binnen een deel van de gereformeerde gezindte. Daarmee is overigens niet direct een link met Knox gelegd. De meeste auteurs van deze boeken leefden in de 17e en de 18e eeuw, terwijl Knox in de 16e eeuw leefde.

Indirect hebben de opvattingen van Knox desondanks een stempel gedrukt op Nederland. Dat is vooral het geval geweest bij de Nationale Synode van Dordrecht, in 1618 en 1619. Namens de Schotse kerk waren daarbij drie predikanten aanwezig. Die hadden overigens meer een Engelse dan een Schotse achtergrond: Walter Balcanquhall, Samuel Ward –die later nog een tijd predikant in Rotterdam zou zijn– en William Ames, een invloedrijke contraremonstrant die onder meer hoogleraar in Franker zou worden.

In het lijstje van veelgelezen auteurs ontbreekt meestal de naam van John Knox. Niet zonder reden: tot het schrijven van een theologisch standaardwerk kwam de reformator nooit. Hij liet vooral brieven na. Daaruit werden later dan wel weer boeken samengesteld. De uit 1895 daterende zesdelige Engelstalige serie ”The works of John Knox” pretendeert alle door Knox nagelaten geschriften te bevatten. Van de serie zijn nog geactualiseerde herdrukken verkrijgbaar. De tekst is bovendien gratis te vinden op internet.

Een uitzondering op de losse geschriften van Knox vormt het boek ”The History of the Reformation of Religion within the Realm of Scotland”. De reformator schreef het tussen 1559 en 1571. Een in 1898 door Charles J. Guthrie geredigeerde versie is sindsdien min of meer de standaardversie van het boek. Het werd voor het laatst in 1982 herdrukt onder de titel ”The Reformation in Scotland”.

Het eerste geschrift van Knox dat in de Nederlanden uitkomt, is onderdeel van een Latijnstalig verzamelwerk. De in Leuven gevestigde drukker Joannes Baptista Zangrius laat in 1585 geschriften van onder anderen Calvijn, Thomas Cranmer en Knox verschijnen.

Tientallen boeken over het leven van Knox zien door de eeuwen heen het licht. Al in 1579 verschijnt in Edinburgh een Latijnstalig boek van de predikant Thomas Smeton (1536-1583), die Knox persoonlijk gekend heeft. Toch duurt het eeuwen voordat dr. P. J. Kromsigt (1866-1941) als eerste Nederlander een serieuze studie naar het leven en werk van Knox verricht. Zijn dissertatie uit 1895 oogst roem van de gereformeerde voorman Abraham Kuyper, die stelt dat Kromsigt zich op een terrein begeeft dat „tot dusver verwaarloosd” is.

Een ander standaardwerk is ”Het leven van John Knox” van ds. Thomas McCrie (1772-1835). Deze predikant en historicus leunt in zijn in 1811 gepubliceerde boek sterk op de in 1579 door Smeton uitgebrachte geschriften. De biografie wordt 1981 in opdracht van de Gereformeerde Bijbelstichting in het Nederlands vertaald. Overigens werd dit boek bij het verschijnen in 1811 in de liberale Schotse pers afgebrand. Critici zagen de reformator als een cultuurbarbaar die ervoor verantwoordelijk was dat er van menige historische kerk in Schotland nog slechts een ruïne resteert.

Knox was nooit in de Nederlanden, al weten we dat niet helemaal zeker

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?