De autobanden liggen tot 2 meter hoog opgestapeld. Omhangen door prikkeldraad. De barricades rond het regionale overheidsgebouw in de Oost-Oekraïense stad Donetsk zijn verder versterkt met stoelen, tafels en deuren. Mannen met pistolen komen in een auto aangereden. Een schorre mannenstem klinkt uit de luidsprekers, zingend over de grootsheid van het slavische volk en het overwinnen van het fascisme.

Dit is het territorium van de Volksrepubliek Donetsk, uitgeroepen door separatisten die het overheidsgebouw hebben bezet. Op het plein voor gebouw wordt geld ingezameld voor de slachtoffers van de gevechten tussen het Oekraïense leger en de separatisten in het oosten. De hele dag staan hier vooral ouderen te keuvelen of zitten ze in een tent om te ontsnappen aan de felle zon.

Onze moedertaal

Nu hebben ze dit gebied in het centrum van Donetsk in handen genomen. Vóór de bezetting, begin maart, stonden dezelfde mensen te demonstreren op het plein met borden als ”De Russische taal is onze moedertaal”. Na de revolutie in Kiev in februari vluchtte president Viktor Janoekovitsj het land uit. Tot dan toe hadden de etnische Russen in Oekraïne zich rustig gehouden. Maar één beslissing deed de gebeurtenissen kantelen.

Janoekovitsj was nog maar net vertrokken of het nieuwe parlement greep de kans en nam een wet aan die de status van het Russisch als regionale taal afschafte, een wet die onder Janoekovitsj was ingevoerd. Interim-president Oleksandr Toertsjinov zag het gevaar, sprak zijn veto uit, maar het was al te laat. Het voornemen van het parlement leidde tot woede onder de etnische Russen in Oekraïne en werkte als een katalysator voor de huidige gebeurtenissen: Moskou maakte zich zorgen om het lot van de etnische Russen op de Krim en lijfde het schiereiland in, etnische Russen bezetten overheidsgebouwen en Oekraïense steden veranderden in tonelen van veldslagen.

De Russische taal is voor hen heilig. Taal geeft houvast aan hun Russische wortels. De 53-jarige Dmitri Kotjajev zit op een stoeprand op het plein voor het overheidsgebouw. Nooit heeft hij Oekraïens geleerd, zegt hij. Russisch was de taal op school in de tijd van de Sovjet-Unie. Totdat Oekraïne zich in 1991 afscheidde. Hij verstaat Oekraïens, maar kan het niet schrijven. De afgeblazen taalwijziging deed de etnische Russen schrikken, beaamt hij. „Het was een signaal. We worden weggezet als tweederangsburgers.” Voor hen bestaan de nieuwe machthebbers in Kiev uit fascisten die eropuit zijn de Russische minderheid te onderdrukken. „Jarenlang ging het goed. Maar vanaf de Oekraïense onafhankelijkheid is er een discussie over de taal.”

In Donetsk, 70 kilometer van de Russische grens, is 35 procent etnisch Russisch. Zij laten zich hun taal niet afpakken. Maar het Russisch houdt niet op bij hen. Op straat, in de cafés en in winkels: overal klinkt het Russisch. Ook pro-Oekraïense burgers spreken Russisch, omdat iedereen dat doet. Al sinds de tsarentijd maakte Oost-Oekraïne deel uit van Rusland en later van de Sovjet-Unie.

De hoofdstad Kiev is tweetalig. Maar ook als in de stad de geur van de pro-Oekraïense revolutie hangt, blijft het Russisch geen probleem. Leden van de Oekraïense nationalistische beweging de Rechtse Sector spreken zonder moeite Russisch. Op het Onafhankelijkheidsplein, vol met demonstranten, wordt het Russisch van de correspondent met een warme glimlach begroet.

Boekenmarkt

Wat voor de etnische Russen geldt, gaat ook op voor de Oekraïners. Zeker nu zij de Krim ingenomen hebben zien worden door Rusland en de onrust in het oosten aanhoudt. Taal vormt een natie. Olena Tatjantsjenko (47) snuffelt in het centrum van Kiev rond op een boekenmarkt, met vooral Oekraïense, maar ook Russische boeken. „We zijn een jong land, dat een eenheid moet worden. Juist dan is het belangrijk als er één officiële taal wordt aangehouden en niet daarnaast nog een andere. Er zijn in Oekraïne nog meer talen. Moeten die dan allemaal een officiële status krijgen?”

Over de reden waarom het parlement de taalwet wilde veranderen blijft het gissen. Maar er kan weleens een partij belang hebben bij onrust in het oosten. Oekraïne kent diverse kampen die een hard gevecht uitvoeren om de macht. Al blijft de vraag wie wil stoken in Oost-Oekraïne. Ook voor Tatjantsjenko. „De taal inzetten kan ook een domme beslissing zijn geweest.”