„Wordt het niet de hoogste tijd dat wij moed opbrengen om het denken in blokken te vervangen door een denken in gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voor het behoud van de menselijkheid?”

Een van de grondleggers van de Partij van de Arbeid, samen met onder anderen Herman Bernard Wiardi Beckman –naamgever van het wetenschappelijk bureau van de PvdA–, was Willem Banning, onderwijzer en predikant. Religieus socialist Banning stuurde met bovenstaande uitspraak aan op de zogenaamde Doorbraak waarbij verschillende politieke en politiek-religieuze stromingen samenkwamen in één politieke beweging. Eerst als Nederlandse Volksbeweging (NVB) en in 1946 ging deze samen met de SDAP op in de Partij van de Arbeid. Banning bleef tot eind jaren vijftig betrokken bij het verwoorden van de beginselen van zijn partij. Over de verbinding tussen geloof en politiek zei hij: „Religie stuwt, maar stuurt niet.”

Bannings gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voor het behoud van de menselijkheid noemt Monika Sie, de huidige directeur van het wetenschappelijk bureau, het morele uitgangspunt voor de sociaaldemocratie. In haar woorden: „We zijn in beginsel met zijn allen verantwoordelijk voor het welzijn van iedereen.”

Deze overtuiging vormt de basis waarop wij als sociaaldemocraten politiek bedrijven. Zo kan er tegenwicht worden geboden aan een politiek die midden in een economische crisis alleen op kosten en efficiency lijkt te sturen. Juist nu is het van belang om onze waarden centraal te blijven stellen in de politiek.

Verheffing

Een van deze waarden is ”verheffing”. Van oudsher is de verheffing van het volk een doel geweest van de sociaaldemocratie. Belangrijk hierbij is de bevrijding van het individu uit een soms beknellende gemeenschap. Behalve om individuele ontwikkeling gaat het bij verheffing om een maatschappelijk beschavingsideaal, waarbij respectvolle omgangsvormen, goed onderwijs en culturele ontwikkeling centraal staan. Gelijke kansen voor iedereen is hierbij het basisidee.

Voor verheffing heb je verbinding nodig. Individu en gemeenschap hebben elkaar nodig, kunnen niet zonder elkaar bestaan. Verheffing door bijvoorbeeld het onderwijs gaat samen met de verbinding tussen leerlingen en onderwijzers.

De binding met een of meerdere gemeenschappen maakt dat het individu zich geborgen kan voelen, warmte en erkenning krijgt van de anderen. Een gemeenschap heeft ook macht. Immers: samen sterker. In de woorden van Monika Sie: „Zich verbonden voelen geeft aan de betrokkenen macht over en invloed op elkaar. Daarmee op een emancipatorische en democratische wijze leren omgaan, is een kernopdracht van de sociaaldemocratie.”

Binding helpt mensen om zich te verheffen en een plaats te krijgen in de gemeenschap. De mens heeft meestal binding met meerdere gemeenschappen: bijvoorbeeld de voetbalvereniging, de school en de kerk, maar ook met zijn of haar dorp, regio, Nederland én Europa. Door voortdurende wisselwerking beïnvloeden al deze gemeenschappen op hun manier weer de mens.

Gemeenschap

Sociaaldemocraten geloven dat de mens wordt geboren als tabula rasa en dat dat lege blad door de omstandigheden en –in het licht van het voorgaande– de gemeenschap wordt ingevuld. Daarmee doen we geen uitspraak over het in wezen „goed” of „slecht” zijn van de mens.

Gemiddeld genomen is de mens gericht op samenwerking, op binding, op het verkrijgen van een plek binnen een of meerdere gemeenschappen. Er zijn altijd mensen die daarvan afwijken, die niet in staat zijn tot samenwerken, egocentrisch zijn en niet in staat tot het voelen van binding met een gemeenschap of die gemeenschap en de regels die daarbij horen bij voorbaat afwijzen.

Dat kan binnen de wet blijven, maar mensen kunnen ook de regels en wetten van de gemeenschap overtreden. In dat geval bieden sociaaldemocraten graag een tweede kans, een mogelijkheid om terug te keren in de samenleving. Maar die kans moet proportioneel en wederkerig zijn. Als mensen keer op keer in de fout gaan, moeten de straffen ook navenant zijn. In dergelijke gevallen is het van groot belang dat de gemeenschap wordt beschermd tegen deze overtreders.

De mate waarin er in de huidige politieke arena uitspraken worden gedaan door bijvoorbeeld Kamerleden over de rechtsgang in individuele gevallen, stuit ons tegen de borst. De trias politica, de scheiding van machten, is een zeer wezenlijk onderdeel van onze democratische samenleving. Uitspraken doen over individuele gevallen in de rechtsgang is het primaat van de rechterlijke macht.

Polis

Politiek komt van het Griekse woord ”polis”, dat stad of burcht betekent. In de stadssamenleving van het oude Athene omvatte de politiek alles wat mensen doen om een samenleving en gemeenschap vorm te geven. Dat is veel breder dan de representatieve instellingen, zoals gemeenteraad, Tweede Kamer en Europees Parlement. Politiek wordt ook bedreven door vrijwilligers bij de voetbalvereniging en de Zonnebloem, door donateurs van organisaties als zohet Longfonds en Amnesty International, en de ouderraad en medezeggenschapsraad op school.

Voor sociaaldemocraten is politiek dan ook niet eindig, ze is overal en van alle generaties. Joop den Uyl, oud-premier en tevens oud-directeur van het wetenschappelijk bureau, zei in 1956 tijdens de 21e algemene vergadering van het Nederlands Verbond van Vakverenigingen: „Ik ben er diep van overtuigd dat in de wereld van morgen de mensheid op vergelijkbare wijze zal hebben te strijden voor vrede en vrijheid, voor het vinden van een juist evenwicht tussen individu en gemeenschap, voor de verzoening van natuur en cultuur. Daarin ligt voor mij geen reden tot ontmoediging of oorzaak van ontluistering. Integendeel. De wereld bewoonbaar en het bestaan leefbaar maken is een opdracht voor elke generatie.”

Dat blijft een opdracht aan u, aan ons en aan onze kinderen.

De auteurs zijn respectievelijk lijsttrekker voor de PvdA bij de Europese verkiezingen en stafmedewerker van het wetenschappelijk bureau van de PvdA, de Wiardi Beckmanstichting.

Volgende week dinsdag deel 3: VVD.